Βιβλιοκριτική του Ξενοφώντα Α. Μπρουντζάκη για το Χθες του Juan Emar

 

Ένα απροσδόκητο αριστούργημα από το μέλλον

 

Juan Emar, Χθες (Ayer), πρόλ. Alejandro Zambra, μετφρ. Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, εκδ. Αλεξάνδρεια, σελ. 184

 

Liberal, 11 Ιουλίου 2025

 

Το Χθες μοιάζει σαν ένα βιβλίο που γράφτηκε μετά το τέλος της λογοτεχνίας, σαν κάποιος να το τοποθέτησε αθόρυβα εκεί, στο ράφι του απροσδόκητου, περιμένοντας μιαν άλλη εποχή να το ανακαλύψει. Το Χθες του Χουάν Εμάρ απευθύνεται στο «αύριο». Αυτό το βιβλίο από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια, με τη φροντισμένη μετάφραση του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου και τον τόσο διεισδυτικό πρόλογο του Αλεχάντρο Σάμπρα, είναι ίσως από τις πιο αξιόλογες λογοτεχνικές προτάσεις που μεταφράστηκαν στη γλώσσα μας.

 

Ο Χουάν (ψευδώνυμο του Álvaro Yáñez Bianchi) ανήκε στα παιδιά της αστικής τάξης της Χιλής, ήταν γιος διευθυντή εφημερίδας, μορφώθηκε στο Παρίσι, «περιηγήθηκε» στις πρωτοπορίες και έγραψε σαν να μην είχε γραφτεί τίποτα πριν. Το Χθες, που πρωτοκυκλοφόρησε το 1935 και πέρασε στη λήθη για να επιστρέψει δεκαετίες μετά, δεν μοιάζει με κανένα άλλο βιβλίο της εποχής του. Δεν είναι ακριβώς μυθιστόρημα, ούτε νουβέλα. Είναι ένα υπαρξιακό φαντασμαγορικό ταξίδι, μια λοξή περιήγηση σε ένα Σαντιάγο υπερπραγματικό, γεμάτο αιφνιδιασμούς, παραισθήσεις, χιούμορ και μελαγχολία.

 

Ο Εμάρ γράφει σαν να συνομιλεί με τον Γάλλο θεατρικό συγγραφέα Αλφρέ Ζαρρύ, τον Κάφκα, τον Λωτρεαμόν - κι όμως είναι μόνος του. Η πρόζα του είναι στοχαστική και παιχνιδιάρικη, φιλοσοφική και εικονοκλαστική. Ο ήρωάς του, ένας ταπεινός αφηγητής, ξεκινά μιαν απλή περιήγηση στην πόλη, κι αυτή μεταμορφώνεται σε μεταφυσική εμπειρία: Μια συνάντηση με την ίδια την ουσία του χρόνου, του θανάτου και της αφήγησης.

 

Ο πρόλογος του Αλεχάντρο Σάμπρα που συνοδεύει την ελληνική έκδοση, συνδυάζει τον ύμνο στον ομότεχνό του με μια κριτική τοποθέτηση για το ποια έργα αξίζουν να επιβιώσουν. Ο Σάμπρα, ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Χιλιανούς συγγραφείς, διαβάζει τον Εμάρ με το βλέμμα ενός μεταγενέστερου συνομιλητή, κατανοεί την αλαζονική του αποτυχία, την επιμονή του να μη δημοσιεύει, τη συνειδητή του απόσυρση από κάθε λογοτεχνική αγορά, και τη βαθιά του πίστη ότι «το έργο του θα διαβαστεί από αναγνώστες ενός μέλλοντος που δεν έχει έρθει ακόμα». Και το θαύμα είναι πως αυτό το μέλλον ίσως ξεκινά τώρα, μ’ αυτήν την εξαιρετική έκδοση.

 

Ο Εμάρ, μας λέει ο Σάμπρα, «ήθελε απλώς να αφεθεί στις απολαύσεις του ελεύθερου χρόνου, στην ουσιαστική αναζήτηση, να συντονιστεί δίχως φόβο με το μυστήριο, με την αβεβαιότητα.». Και το Χθες είναι ακριβώς αυτό: ένα μυστήριο που σε αναγκάζει να σταθείς, να ξεχάσεις την πλοκή, να αγκαλιάσεις τον φευγαλέο σφυγμό των στιγμών, είναι μια συνάντηση με τη λογοτεχνία όπως αυτή ήταν πριν γίνει επάγγελμα ή όπως θα θέλαμε να γίνει ξανά.

 

Πρόκειται για μια λογοτεχνία που επαναδιατυπώνει τον κόσμο αλλιώς, για μια γραφή που τολμά και που αποτυγχάνει με στιλ, χιούμορ και σπαραγμό ταυτόχρονα. Το Χθες είναι ένα βιβλίο που γράφτηκε από το μέλλον. Μπορεί να είναι απλώς ένας περίπατος, αλλά μπορεί να είναι και ένα από τα σημαντικότερα αφανή έργα του 20ού αιώνα.