πρώτη καρτ-ποστάλ
Τον Ιανουάριο του 2004 μάλλον γνωρίζατε ήδη ότι
δεν σας απομένει πολύς χρόνος ζωής. Πάντα πίστευα ότι αυτή η εγγύτητα του
θανάτου ήταν η μόνη δύναμη που σας οδήγησε στη συγγραφή των Τυφλών ηλιοτροπίων. Είχατε ξεπεράσει τα
60, δεν είχατε γράψει προηγουμένως τίποτα, αλλά κουβαλούσατε μέσα σας [Πόσα
χρόνια άραγε; Τουλάχιστον από το 2002 όταν είχατε εμφανίσει ως διήγημα τη μία
από τις τέσσερις ιστορίες του βιβλίου] την πιο συγκινητική και πολυδιάστατη
αφήγηση για το πιο βαθύ και ανεπούλωτο τραύμα της πρόσφατης ιστορίας της
πατρίδας σας. Γι’ αυτό, όταν (σύμφωνα με τη θεωρία μου, πάντα) η βεβαιότητα του
επερχόμενου θανάτου σάς οδηγεί στη συγγραφή, σας εμπιστεύεται ο μεγαλύτερος
εκδοτικός οίκος της Ισπανίας, γιατί ακόμα και ένας νεόκοπος αναγνώστης θα
αντιλαμβανόταν ότι είχε μπροστά του ένα διαμάντι, την απόλυτη ελεγεία της ήττας.
Πεθαίνετε
τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς, απελευθερωμένος φαντάζομαι: γνωρίζετε πια ότι
η ιστορία που σας στοίχειωνε για καιρό, διαβάζεται από χιλιάδες ανθρώπους σε
δεκάδες γλώσσες. Όπως γνωρίζετε, επίσης, ότι είστε ο μοναδικός λογοτέχνης που
βραβεύεται μετά θάνατον με το Εθνικό Βραβείο Πεζογραφίας της Ισπανίας, γιατί κάποιες
φορές ούτε ο θάνατος δεν μπορεί να σταθεί εμπόδιο στην αναγνώριση μιας αξίας.
δεύτερη καρτ-ποστάλ
Καλοκαίρι του 2007. Ο Βαγγέλης Δασκάλου μού
αναθέτει, για λογαριασμό των Εκδόσεων Πάπυρος, τη μετάφραση των Τυφλών ηλιοτροπίων. Είναι μια από τις μεγαλύτερες χαρές των μεταφραστών: η ανάθεση της
μετάφρασης ενός βιβλίου που τους αρέσει ή, ακόμα καλύτερα, που εκείνοι έχουν
προτείνει. Βέβαια, πολλές φορές η εκπλήρωση μιας τέτοιας επιθυμίας γίνεται
βραχνάς. Εμένα, τουλάχιστον, αυτό μου έχει συμβεί πολλάκις· το προς μετάφραση
κείμενο, με την πάροδο του χρόνου και των αναγνώσεων, αρχίζει και βαραίνει,
ξεχειλώνει, χάνει το ενδιαφέρον του… Πρέπει κάποτε κάποιος να μιλήσει για τη
«Νόσο των μεταφραστών». Δεν γνωρίζω αν οφείλεται στην παρατεταμένη «συμβίωση»
με τον συγγραφέα, στην κόπωση από το συνεχές πάλεμα με τις λέξεις του άλλου,
πάντως, σχεδόν πάντοτε, συμβαίνει: αρχίζεις να θέλεις να βελτιώσεις το
πρωτότυπο, αποπειράσαι να γίνεις συγγραφέας στη θέση του συγγραφέα, επιθυμείς
διακαώς να ολοκληρώσεις τη μετάφραση για να πετάξεις για άλλα κείμενα, που
φαντάζουν, φευ, πιο ζουμερά, πιο προκλητικά…
Δεν
θυμάμαι να έγινε κάτι τέτοιο με Τα τυφλά
ηλιοτρόπια, Αλμπέρτο, αλλά μπορεί να φταίει και ο χρόνος που έχει περάσει
από τότε που τα μετέφρασα. Θυμάμαι όμως το πόσο είχα κλάψει με το τέλος της
Δεύτερης ήττας (ακόμα και τώρα δακρύζω κάθε φορά που το διαβάζω): Se llamaba Eulalio Ceballos Suárez. Si fue él el autor de este cuaderno, lo escribió
cuando tenía dieciocho años y creo que ésa no es edad para tanto sufrimiento. [Ονομαζόταν
Εουλάλιο Θεμπάγιος Σουάρεθ. Αν όντως ήταν αυτός ο συγγραφέας του εν λόγω
τετραδίου, το έγραψε όταν ήταν δεκαοχτώ χρονών και πιστεύω ότι αυτή δεν είναι
ηλικία για τόσο πόνο].
Τι
ωραία, που γράφατε, Αλμπέρτο. Πώς είναι δυνατόν να μην είχατε γράψει πριν; Πώς
είναι δυνατόν ένας μεγάλος πεζογράφος να παραμείνει για πάνω από εξήντα χρόνια
σιωπηλός;
τρίτη καρτ-ποστάλ
Τι απογοήτευση… Το 2008 ο Χοσέ Λουίς Κουέρδα
(σκηνοθέτης με μεγάλη εμπειρία στη μεταφορά λογοτεχνικών έργων στον
κινηματογράφο) παρουσιάζει Τα τυφλά
ηλιοτρόπια, την ομώνυμη ταινία, με υπέροχους ηθοποιούς: Μαριμπέλ Βερντού, Χαβιέρ
Κάμαρα, Ραούλ Αρέβαλο… Τι απογοήτευση… Η διασημειωτική μετάφραση δεν πέτυχε.
Μια ταινία που, κατά τη γνώμη μου, δεν καταφέρνει να μεταφέρει ούτε στο
ελάχιστο το λυρισμό και τη συγκίνηση του πρωτοτύπου ή… μήπως έχω δεθεί τόσο
πολύ με αυτό το βιβλίο (μυθιστόρημα; συλλογή διηγημάτων;) ώστε δεν μπορώ να
αφήσω στον ορίζοντα προσδοκιών μου το παραμικρό περιθώριο για τις «εικόνες» των
άλλων; Δεν ξέρω τι από τα δύο συμβαίνει, αλλά νευρίασα με την «ανάγνωση» του
Κουέρδα. Αν δεν ήμουν φετιχιστής, θα είχα πετάξει το DVD.
Η
Βερντού και ο Κάμαρα, παρ’ όλα αυτά, είναι για άλλη μια φορά υπέροχοι, δεν
συμφωνείτε, Αλμπέρτο; Ευτυχώς, όμως, δεν αντικατέστησαν στη φαντασία μου την
Ελένα και τον Ρικάρντο, το κυνηγημένο ζευγάρι της τέταρτης ιστορίας που
ενσαρκώνουν στη μεγάλη οθόνη.
τέταρτη καρτ-ποστάλ
Ιανουάριος του 2017, ο 82χρονος Χόρχε Εράλδε, ο
εκδότης-θρύλος, ο ιδρυτής των εκδόσεων Anagrama, δίνει συνέντευξη στο Κρατικό
Ραδιόφωνο της Ισπανίας. Μετά από σχεδόν 50 χρόνια εκδοτικής δραστηριότητας και
πάνω από 3.000 τίτλους, ο εκδότης του Χαβιέρ Μαρίας και του Ενρίκε Βίλα-Μάτας,
του Ίαν Μακ Γιούαν και του Ρομπέρτο Μπολάνιο, του Τζακ Κέρουακ και του Μάριο
Βάργκας Γιόσα, μεταξύ εκατοντάδων άλλων διακεκριμένων μορφών της παγκόσμιας
λογοτεχνίας, αφήνει σε άλλα χέρια τα ινία του εκδοτικού οίκου που διηύθυνε με
τρόπο μοναδικό από το 1969. Τον ρωτάει ο δημοσιογράφος: Από όλα τα βιβλία που έχετε
εκδώσει, ξεχωρίζετε κάποιο; «Τα τυφλά
ηλιοτρόπια», απαντάει εκείνος χωρίς περιστροφές. «Είναι η μεγαλύτερη
επιτυχία της εκδοτικής μου σταδιοδρομίας».
Θα το
ακούσατε και εσείς, υποθέτω, Αλμπέρτο, τίποτα και πουθενά δεν μένει κρυφό στις
μέρες μας. Αυτό που δεν ξέρω είναι το πώς αντιδράσατε, γιατί δεν πρόλαβα να σας
γνωρίσω ποτέ και, ό,τι και αν λένε οι ειδήμονες, ένας άνθρωπος δεν είναι τα
κείμενά του. Αμήν.
Για την εκπομπή της Αφροδίτης Κοσμά στο Τρίτο Πρόγραμμα της Ελληνικής
Ραδιοφωνίας
με τίτλο…
«ΚΑΡΤ ΠΟΣΤΑΛ», ένας μεταφραστής
εξομολογείται…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου