Μεταφράζοντας στα ελληνικά τους Trabajadores del frío του Ramiro Quintana, από τη Ρομίνα Κηπουρίδου

Ο Ραμίρο Κιντάνα είναι ένας σύγχρονος και νέος συγγραφέας, γεννημένος το 1983 στο Μπουένος Άιρες και είχα τη χαρά να μεταφράσω το τρίτο κατά σειρά βιβλίο του, και το πρώτο που μεταφράστηκε στα ελληνικά, τους Εργάτες του Κρύου.

Πριν προχωρήσω και αναφερθώ στη μεταφραστική διαδικασία, θα ήθελα να πω δύο λόγια για το βιβλίο.

Ο Κιντάνα μπορεί να είναι νέος έχει ωστόσο χαρακτηριστεί και κλασικός, ως προς το ύφος του, από ομότεχνούς του και κριτικούς οι οποίοι έχουν παρομοιάσει τη συγκεκριμένη νουβέλα με ένα μπαρόκ ταξίδι στο Χρυσό Αιώνα της Ισπανίας και, αν και πεζογράφημα, την έχουν χαρακτηρίσει ως ένα μακροσκελές ποίημα που με τις υφολογικές επιλογές του θυμίζει ορισμένες φορές τη λυρικότητα και την αριστοκρατικότητα του Luis de Góngora, χωρίς παρόλα αυτά να μπορεί να ενταχθεί σε κάποιο λογοτεχνικό κανόνα.

Οι Εργάτες του Κρύου είναι μια νουβέλα που ανατρέπει αρκετά από τα κλασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα ενός πεζογραφήματος όσον αφορά τους χαρακτήρες, την πλοκή, τη γραμμικότητα της αφήγησης. Η αφήγηση ξεκινάει σε ένα χειμωνιάτικο τοπίο της αργεντινής υπαίθρου, όπου ξαφνικά ένα βράδυ χάνονται όλα τα πρόβατα ενός χωριού, πλην ενός, και αρχίζει η αναζήτησή τους, ενώ στη συνέχεια ο αφηγητής αφήνει κατά διαστήματα αυτή την αναζήτηση παρουσιάζοντας επεισοδιακές ιστορίες από τις ζωές των χωρικών. Αυτό ενδεχομένως να δίνει αρχικά  την εντύπωση στον αναγνώστη ότι διαβάζει διαφορετικές ιστορίες ακολουθώντας απλά τον ειρμό του συγγραφέα, δεν είναι όμως έτσι και σταδιακά όλες αυτές οι ιστορίες δένουν μεταξύ τους δημιουργώντας μία εικόνα, πολυδιάστατη μεν, αλλά ενιαία.

Εκτός όμως από την αναζήτηση αυτή των ηρώων υπάρχει και μια άλλη γλωσσολογική αναζήτηση, μια διαρκής αναζήτηση του συγγραφέα των ορίων της γλώσσας, μια περιέργεια για το μέχρι πού μπορούν να φτάσουν. Οι λέξεις που χρησιμοποιεί βρίσκονται, κατά τον Martín Kohan, επίσης αργεντινό συγγραφέα και καθηγητή θεωρίας της λογοτεχνίας, στο όριο της ισπανικής γλώσσας και σε σχεδόν ανεξερεύνητες περιοχές χωρίς ωστόσο η εξωτική αυτή σπανιότητα να οδηγεί σε ασυναρτησίες.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό της γραφής του είναι το χιούμορ που ξεπροβάλλει μέσα από τις λέξεις και η σαρκαστική του διάθεση μαζί με μία λεπτή, αριστοκρατική ειρωνεία. Επιπλέον ο Κιντάνα δε διστάζει και να αυτοσαρκαστεί, φροντίζει να απομυθοποιεί τη διαδικασία της αφήγησης και παρεμβαίνει σε αρκετά σημεία για να σχολιάσει όχι μόνο τα γεγονότα αλλά και τον εαυτό του και τον τρόπο με τον οποίο με τα αφηγείται.

Πρόκειται για έναν συγγραφέα που, όπως έχει πει, γράφει για να ξεφύγει από αυτό που κατανοεί. Που δεν τον ενδιαφέρει η εμπορικότητα αλλά η συγγραφή καθαυτή. Κι ενώ έχει να αναμετρηθεί με όλη την παράδοση της αργεντινής λογοτεχνίας, τελικά κατορθώνει να ξεχωρίσει και να αφήσει το δικό του αποτύπωμα καινοτομώντας και ανοίγοντας νέους δρόμους απόλαυσης για τον αναγνώστη.

Σχετικά με το κομμάτι της μετάφρασης αυτής της νουβέλας, είναι όπως ειπώθηκε και πριν μία ατομική μετάφραση επομένως η διαδικασία ήταν προσαρμοσμένη αποκλειστικά σε δικές μου επιλογές και προτιμήσεις. Όταν λοιπόν πρόκειται για ένα λογοτεχνικό κείμενο, αυτό που κάνω είναι να το μεταφράζω παράλληλα με την πρώτη ανάγνωση. Κι αυτό επειδή δεν θέλω να γνωρίζω τη συνέχεια, αν φυσικά δεν έχει τύχει να το έχω διαβάζω από πριν,  κι επειδή θέλω να διαβάσω και να βιώσω αρχικά το κείμενο ως αναγνώστης χωρίς να χάσω κάποια ενδεχόμενη αίσθηση της έκπληξης και καθώς μπορεί, ακούσια, να με επηρεάσει στις μεταφραστικές επιλογές μου. Η πρώτη μετάφραση που θα κάνω θα είναι πολύ προσεκτική, καθώς μελετώ, εξονυχιστικά θα έλεγα, όσες εναλλακτικές έχω ενώ δεν είμαι για τίποτα σίγουρη και παρατηρώντας το ύφος και το λεξιλόγιο του Ραμίρο Κιντάνα, έγινα λίγο επιφυλακτική και υποψιασμένη  ερευνώντας ακόμα και πράγματα για τα οποία υπό άλλες συνθήκες θα μπορούσα να είμαι σίγουρη και μην έχω καμία αμφιβολία.

Υπάρχουν βέβαια και οι περιπτώσεις όπου μπορείς να κολλήσεις σε κάτι ή να προκύψει κάποια δυσκολία. Σε κάποια σπάνια περίπτωση που θα τύχει να μην μπορώ να βρω κάτι, ίσως επειδή πρόκειται για κάποιον ιδιωματισμό που δεν υπάρχει πουθενά καταγεγραμμένος, κάτι που δεν είναι απίθανο να συμβεί με την ισπανική γλώσσα που ομιλείται σε τόσες πολλές χώρες, αυτό που κάνω είναι να απευθύνομαι σε φυσικούς ομιλητές της γλώσσας. Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι είναι απίθανο η απάντησή τους να είναι «δεν καταλαβαίνω», «δεν το έχω ξανασυναντήσει/ξανακούσει ποτέ» κ.λπ., συνοδευόμενη και από βλέμμα απορίας.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό της νουβέλας αυτής που έπρεπε να ληφθεί υπόψη κατά τη μετάφραση, ήταν το, ιδιόρρυθμο θα μπορούσα να πω, συντακτικό της. Κι αυτό επειδή υπήρχαν μακροσκελέστατοι περίοδοι αποτελούμενοι από πολλές προτάσεις, κύριες και δευτερεύουσες, άλλες παρενθετικές, άλλες ανάμεσα σε παύλες, γενικά ο Ραμίρο Κιντάνα κάνει μια κατάχρηση, θα μπορούσα να πω, των σημείων στίξης, κι αυτό έχει σαν αποτέλεσμα ορισμένες φορές, οι κύριοι όροι μιας πρότασης Υ-Ρ-Α, να απέχουν αρκετά μεταξύ τους, ίσως και μισή σελίδα, ενώ παρεμβάλλονται ενδιάμεσα άλλες προτάσεις με εξίσου μεγάλη απόσταση ανάμεσα στους όρους τους.  Προς αποφυγή ενδεχόμενων λαθών, κατέφυγα σε μια πλήρη συντακτική ανάλυση των προτάσεων αυτών προτού τις μεταφράσω. Η σύνταξη ωστόσο και οι επιλογές του συγγραφέα σε αυτό τον τομέα ήταν κάτι που διατήρησα και δεν προσπάθησα να το κάνω ευκολότερο για τον αναγνώστη παρά μόνο να βεβαιωθώ ότι με τις επιλογές μου το κείμενο ρέει όπως πρέπει, δηλαδή όπως και στο πρωτότυπο.

Ολοκληρώνοντας τη μετάφραση κι έχοντας φτάσει σε σημείο που έχω κάνει αρκετές αλλαγές κι έχω διαβάσει αρκετές φορές και το πρωτότυπο κείμενο και το μετάφρασμα, αυτό που θέλω είναι να βεβαιωθώ ότι η φωνή του συγγραφέα είναι η ίδια και στα δύο, όπως και το ύφος του, υπάρχει, αν όχι το ίδιο, το ισοδύναμο λεξιλόγιο, η δόση χιούμορ και ειρωνείας κ.λπ. ακόμα και αν δεν βρίσκονται πάντα στα ίδια σημεία των κειμένων.

Γενικά θεωρώ ότι μία μετάφραση, δεν τελειώνει και δεν ολοκληρώνεται ποτέ. Πάντοτε θα υπάρχει κάτι που ο μεταφραστής νομίζει ότι θα μπορούσε να κάνει καλύτερα, μια λέξη που άκουσε κάποια τυχαία στιγμή θα τη θεωρήσει καλύτερη από την επιλογή που έκανε αλλά ήταν κάτι που δεν σκέφτηκε εκείνη τη στιγμή. Γι’ αυτό και νομίζω ότι η μετάφραση δεν τελειώνει απλά εγκαταλείπεται από το μεταφραστή. Την αφήνει στα χέρια του επιμελητή ή του εκδότη ώστε να ακολουθήσει το δικό της δρόμο και να φτάσει στον αναγνώστη.

Ο Ραμίρο Κιντάνα γεννήθηκε στο Μπουένος Άιρες το 1983 και έγραψε τους Εργάτες του κρύου το 2010. "Γράφω για να διαφύγω από όλα όσα καταλαβαίνω", είναι το μότο του.

Η Ρομίνα Κηπουρίδου είναι Υποψήφια Διδάκτωρ του Τμήματος Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΑΠΘ και μεταφράστρια.