28 Απριλίου 2019, Γενικές εκλογές στην Ισπανία. Οδηγός επιβίωσης

Διαλογή της εκλογικής γλώσσας

Ένας οδηγός για να μην χαθείτε στην ορολογία που δημιούργησαν οι εκλογές και θα επαναλαμβάνεται μέχρι αηδίας τις προσεχείς εβδομάδες.

του ΑΛΕΞ ΓΚΡΙΧΕΛΜΟ

Μαδρίτη, 13 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2019–El País

αλεξιπτωτιστής (cunero). Η ιστορία αυτής της λέξης ανέκαθεν συνδεόταν με κάποιον που βρίσκεται κάπου χωρίς να γνωρίζει καν από πού έρχεται. Εδώ και αιώνες, ονομάζονταν έτσι τα πλασματάκια που φιλοξενούνταν σε ιδρύματα ή ορφανοτροφεία, λόγω του ότι τα ιδρύματα αυτά ονομάζονταν επίσης «cuna» (κούνια μωρού). Το 1869, η Βασιλική Ακαδημία της Ισπανίας επέκτεινε τη σημασία της λέξης, συμπεριλαμβάνοντας στον ορισμό τον ταύρο που αγωνίζεται σε ταυρομαχία «χωρίς να είναι γνωστό ή να ορίζεται σε ποιο εκτροφείο ανήκει». Το 1901 το λεξικό του σοφού Μιγκέλ ντε Τόρο υ Γκόμεθ από τη Γρανάδα αναγνωρίζει επιτέλους τη σημασία της λέξης που κυρίως γνωρίζουμε σήμερα: ο υποψήφιος που είναι άγνωστος στην περιφέρεια όπου κατεβαίνει. Η Ακαδημία πρόσθεσε την ίδια σημασία 13 χρόνια αργότερα, το 1914, διευκρινίζοντας, ωστόσο, ότι αυτού του είδους ο υποψήφιος «χρηματοδοτείται από την Κυβέρνηση», φρασούλα που δεν έχει εξαφανιστεί παρά το γεγονός ότι υπάρχουν αλεξιπτωτιστές υποψήφιοι με χορηγίες που ποικίλλουν αρκετά και είναι συχνά μυστηριώδους προέλευσης.

αντιπρόσωποι, εκλογικοί και δικαστικοί. Στις εκλογές καταλήγει να είναι κάτι αντίστοιχο με το χάος που επικρατεί με τις σειρές, τους αριθμούς και τους λαχνούς στην κλήρωση του χριστουγεννιάτικου λαχείου: είναι δύσκολο να τους ξεχωρίσεις. Πρακτικά, οι μεν πρώτοι χώνουν τη μύτη τους από εκλογικό τμήμα σε εκλογικό τμήμα, ενώ οι δεύτεροι είναι αλυσοδεμένοι στο εκλογικό τμήμα όπου ανήκουν.

«αποχιστής». Ο οπαδός της συστηματικής αποχής και επίσης αυτός που απέχει χωρίς δεύτερη σκέψη, είτε επειδή δεν θέλει να ψηφίσει είτε επειδή δεν μπορεί. Επομένως η ίδια λέξη καλύπτει έννοιες πολύ διαφορετικές. Αξίζει να προσέξουμε ότι αυτός που ψηφίζει ονομάζεται «ψηφίσας», ενώ αυτός που απέχει καλείται «αποχιστής» και όχι «απέχων» (μια λέξη που επίσης υπάρχει στο λεξικό της Βασιλικής Ακαδημίας της Ισπανίας, αλλά με άλλη σημασία: αυτός που στερείται κάτι). Έτσι, αν υπήρχε η σωστή αντιστοιχία με τον «αποχιστή», αυτός που ψηφίζει θα έπρεπε να αποκαλείται «ψηφιστής» (ο υποθετικός οπαδός του «ψηφισμού»). Ωστόσο, δεν είναι οπαδοί του «αποχισμού» όλοι όσοι απέχουν... Τελικά, με όλο αυτό το μπέρδεμα, το καλύτερο που έχει να κάνει κανείς είναι να πάει στην κάλπη, για να μην μπει στο ίδιο τσουβάλι με τους «αποχιστές»· μπέρδεμα που ξεκινάει από την ανακριβή λέξη που κατονομάζει χωρίς διακρίσεις όσους δεν ψηφίζουν.

δημοσκοπήσεις. Απαγορεύονται οι σφυγμομετρήσεις πέντε μέρες πριν από την ψηφοφορία. Αυτό επηρεάζει τα ισπανικά Μέσα, αλλά τίποτε δεν τις εμποδίζει να δημοσιεύονται σε Μέσα του εξωτερικού και να τις βλέπουμε από εκεί. Τα παιδάκια στην Αστούριας ασχολήθηκαν με αυτό το λήμμα σε έναν διαγωνισμό ορισμών που οργανώθηκε με αφορμή την απονομή του βραβείου Princesa de Asturias στο σατυρικό συγκρότημα Les Luthiers. Και στη λέξη «δημοσκόπηση» έδωσαν τον ορισμό «πολύ απότομη άνοδος».

D’Hondt. Σύστημα κατανομής εδρών που επινοήθηκε τον 19ο αιώνα από τον βέλγο καθηγητή Νομικής Victor D'Hondt και που υιοθετήθηκε από εκλογικούς νόμους σε όλο τον κόσμο. Συνίσταται στην ταξινόμηση οριζοντίως και κατά φθίνουσα σειρά του αριθμού των ψήφων των συνδυασμών και στη διαίρεση του αριθμού των ψήφων καθενός από αυτούς διαδοχικά διά του 1, διά του 2, διά του 3... μέχρι να φτάσουμε στον αριθμό των διεκδικούμενων εδρών. Έτσι καταρτίζεται ένας πίνακας με τα διαδοχικά πηλίκα κάθε κόμματος καθέτως και κατά φθίνουσα σειρά· στη συνέχεια κατανέμονται οι διαθέσιμες θέσεις στους συνδυασμούς με τα μεγαλύτερα πηλίκα. Έχει συζητηθεί πολύ αυτό το σύστημα, το οποίο παρουσιάζει διακριτές ιδιαιτερότητες σε κάθε χώρα. Στην περίπτωση της Ισπανίας, μία από τις κύριες μεταβλητές σχετίζεται με τον αριθμό των συνολικών εδρών και τη διανομή τους ανά εκλογική περιφέρεια. Για το Κοινοβούλιο, διεκδικούνται οι 350 έδρες που αναφέρονται στον Εκλογικό Νόμο, αλλά το Σύνταγμα επιτρέπει να φτάσουν τις 400. Υπάρχει περιθώριο, λοιπόν, να μειωθεί η σημασία των τετραγωνικών χιλιομέτρων και να αυξηθεί αυτή των εκλογέων. Πρόβλημα υπάρχει αν σε αυτή την υποθετική περίπτωση κάποιος συνεχίσει να θυμάται τα τετραγωνικά χιλιόμετρα.

διαλογή. Βλ. επανακαταμέτρηση.

εκλεγείς. Αυτός που έχει ήδη εκλεγεί, αλλά ακόμη δεν έχει αναλάβει καθήκοντα. Αν αναλάβει καθήκοντα, παύει να είναι εκλεγείς και εισέρχεται στην αγκάλη του Δημοσίου.

εκλογέας. Αυτός που εμφανίζεται στον εκλογικό κατάλογο, ακόμα και αν μετά δεν επιλέξει τίποτα.

εκλογική περιφέρεια. Πρόκειται για γεωγραφικές περιοχές στις οποίες ορίζεται ένας αριθμός βουλευτών και γερουσιαστών και συμπίπτουν με τις επαρχίες, συμπεριλαμβανομένων της Θέουτα και της Μελίγια. Ετυμολογικά η ισπανική λέξη «circunscripción» προέρχεται από το λατινικό circumscriptio («περικυκλωμένος από μία περίμετρο»). Δεν θα μπορούσε να ειπωθεί πιο ξεκάθαρα, είμαστε μαντρωμένοι.

εκλογικό κέντρο. Εκπαιδευτικό ίδρυμα για ανηλίκους στο οποίο απαγορεύεται η είσοδος στους ανηλίκους.

εκλογικός κατάλογος. Μητρώο των ατόμων που έχουν δικαίωμα ψήφου. Απαγορεύεται η χρήση του για άλλους σκοπούς, όμως αρκετά κόμματα της μειοψηφίας ή και ανύπαρκτα κατεβαίνουν στις εκλογές μόνο για να αποκτήσουν αυτόν τον θησαυρό (είναι δικαίωμά τους)… και να τον πουλήσουν (αυτό όμως δεν είναι).

επανακαταμέτρηση. Χρησιμοποιείται λανθασμένα αντί της λέξης καταμέτρηση ή διαλογή. Επανακαταμέτρηση σημαίνει «ξαναμετριέται ή επαληθεύεται κάτι που έχει ήδη μετρηθεί». Τη βραδιά των εκλογών δεν πραγματοποιείται επανακαταμέτρηση, γιατί είναι η πρώτη φορά που υπολογίζονται οι ψήφοι. Οι επανακαταμετρήσεις μπορούν να πραγματοποιηθούν, εάν υπάρχουν ενστάσεις. Αλλά στοιχηματίζω ό,τι έχω και δεν έχω ότι και εσείς και εγώ θα ακούσουμε τη λέξη επανακαταμέτρηση δεκάδες φορές στις 28 Απριλίου.

εφορευτική επιτροπή. Απαρτίζεται από έναν πρόεδρο, δύο μέλη και τους αντίστοιχους αναπληρωτές τους, οι οποίοι διορίζονται μεταξύ των κατοίκων της γειτονιάς. Θα πρέπει να επιτηρήσουν την ψηφοφορία και να φέρουν εις πέρας όλες τις διοικητικές διαδικασίες, που φαίνονται και κάπως κουραστικές. Είναι δύσκολο να ξεφύγει κανείς αν τον ακουμπήσει το μαγικό ραβδί στο κεφάλι. Σε κάποιους δεν έπεσε ποτέ ο κλήρος αυτής της ευθύνης, ενώ σε άλλους πέφτει ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Αυτό σίγουρα αποτελεί μυστήριο. Τα άτομα, όμως, που καλούνται να εκπληρώσουν το καθήκον τους ως πολίτες απολαμβάνουν το προνόμιο ότι εκείνη τη μέρα κανείς δεν θα μπορεί να τους συλλάβει, εκτός και αν σκοτώσουν καθοδόν προς την κάλπη. Κάτι είναι και αυτό.

ημέρα περισυλλογής. Η ημέρα πριν από τις εκλογές. Αυτή η φράση δεν υπάρχει στον Εκλογικό Νόμο. Ονομάζουμε έτσι την ημέρα κατά την οποία πρέπει να διακοπούν η προπαγάνδα και οι πολιτικές συγκεντρώσεις. Κάθε φορά έχει ολοένα και λιγότερο νόημα, αλλά νιώθουμε ευγνώμονες για την ησυχία και τη γαλήνη αυτής της ημέρας.

κάλπη (urna). Η λέξη αυτή έχει διανύσει περισσότερα από 2.000 χρόνια ιστορίας (τουλάχιστον) χωρίς να αλλάξει ούτε στο ελάχιστο. Ακριβώς έτσι την πρόφεραν και οι Ρωμαίοι στα λατινικά, και ας μην χρησιμοποιούνταν πάντα για να εκφράσει το ίδιο πράγμα. Παλαιότερα, χρησίμευε για τη φύλαξη νομισμάτων ή για την τέφρα των νεκρών. Εκεί οφείλεται το γεγονός ότι στη Βενεζουέλα η λέξη αυτή είναι συνώνυμη της λέξης «ataúd»» (φέρετρο). Χωρίς τη σχισμή, φυσικά.

LOREG. Οργανικός νόμος σχετικά με το γενικό εκλογικό σύστημα (Ley Orgánica del Régimen Electoral General). Οι αυτοδιοικούμενες περιφέρειες μπορούν να θεσπίσουν τον δικό τους νόμο για τη ρύθμιση των εκλογών που διενεργούνται σε αυτές. Το καταλανικό κοινοβούλιο είχε εμφανώς τη δυνατότητα να κηρύξει την ανεξαρτησία του, αλλά δεν κατάφερε ποτέ να θεσπίσει τον δικό του εκλογικό νόμο, λόγω έλλειψης επαρκούς πλειοψηφίας. Συνεπώς, δεν μπόρεσε να αποδεσμευτεί από τον LOREG.

mailing. Θα μπορούσε να λέγεται και «μαζική αποστολή» – επιλογή που επιτρέπει και τη χρήση της φράσης «αποστέλλω μαζικά» (ενώ με το mailing αυτό δεν είναι εφικτό). «Αποστέλλω μαζικά» σημαίνει «αποστέλλω διαφημιστικά φυλλάδια ή προπαγανδιστικό υλικό στα γραμματοκιβώτια των σπιτιών». Οι ξερόλες, ωστόσο, συνηθίζουν να λένε πράγματα όπως «θα είναι μεγάλο το κόστος για αυτό το νέο mailing». Και φυσικά έχουν δίκιο, αφού ό,τι κρατάμε στα αγγλικά το πληρώνουμε και με το παραπάνω.

μέλη (vocales). Λέξη με δύο σημασίες στα ισπανικά: αφενός τα άτομα που βοηθούν τον πρόεδρο της εφορευτικής επιτροπής στο έργο του, αφετέρου τα φωνήεντα της ισπανικής αλφαβήτου a, e, i, o, u.

προεκλογική εκστρατεία. Ξέρουμε πότε τελειώνει, αλλά όχι πότε αρχίζει. Επισήμως διαρκεί 15 μέρες, περίοδος κατά την οποία οι υποψήφιοι μπορούν να ζητάνε την ψήφο και τα μεγάλα πολιτικά κόμματα δικαιούνται δωρεάν φιλοξενία στα δημόσια Μέσα με αναλογικά κριτήρια.

προ-προεκλογική εκστρατεία. Υποτίθεται ότι κατά τη διάρκειά της δεν μπορεί κανείς να ζητήσει ακόμα ψήφο. Αλλά μπορεί να ζητήσει προ-ψήφο.

σταυρός. Συνώνυμο της λέξης «ψήφος», αλλά με έμφαση στο σταύρωμα.

συγκέντρωση (mitin). Η λέξη ενσωματώθηκε στην ισπανική γλώσσα στις αρχές του 20ού αιώνα, προέρχεται από την αγγλική λέξη «meeting» (συνάντηση, συγκέντρωση), ενώ πλέον χαρακτηρίζει τις δαπανηρές εκλογικές ενέργειες, οι οποίες συνήθως καταστρέφουν οικονομικά τα κόμματα. Η δεύτερη σημασία του mitin αφορά τους λόγους που εκφωνούνται κατά τη διάρκεια αυτών των συγκεντρώσεων. Το λεξικό της Βασιλικής Ακαδημίας της Ισπανίας την συμπεριέλαβε το 1925 με τον παρακάτω ορισμό: «Συγκέντρωση όπου συζητιούνται δημοσίως πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα». Προφανώς, το «συζητιούνται» απαλείφθηκε αργότερα, το 2001, για να διευκρινιστεί ότι σε αυτές δεν συζητάς, αλλά ακούς. Λογικά, δεν έχουμε και πολύ καλή γνώμη για την εν λόγω λέξη, αν σκεφτεί κανείς ότι καθιερώθηκε η έκφραση «dar el mitin» αναφερόμενη σε κάποιον βαρετό και δυσάρεστο λόγο, για παράδειγμα: «me dio el mitin» («μου τα ’πρηξε»).

Υπηρεσία Εκλογών. Ο ρυθμιστικός φορέας στις εκλογές. Υπάρχει η Κεντρική Υπηρεσία Εκλογών, η Επαρχιακή, η Νομαρχιακή, και, κατά περίπτωση, η Υπηρεσία Εκλογών της Αυτοδιοικούμενης Περιφέρειας. Η Κεντρική αποτελείται από 13 μέλη: δικαστές πρώτου βαθμού του Ανώτατου Δικαστηρίου και καθηγητές Νομικής, Πολιτικών Επιστημών ή Κοινωνιολογίας. Ορίζονται από το Δικαστικό Συμβούλιο και τα κόμματα που εκπροσωπούνται στη Βουλή. Ο πρόεδρος εκλέγεται από τα μέλη.

υποψήφιοι (candidatos). Η ετυμολογία του ισπανικού όρου τους συνδέει με τους λευκούς χιτώνες (cándidas) με τους οποίους εμφανίζονταν ενώπιον του λαού οι υποψήφιοι για δημόσια αξιώματα την κλασική εποχή. Ωστόσο, πρέπει να ξεκαθαριστεί η σύγχρονη σχέση του «υποψηφίου» με το σημερινό επίθετο cándido: «αυτός που δεν  είναι κακόβουλος ή διπρόσωπος», ο αγαθός. Οι υποψήφιοι πλέον γνωρίζουν σε τι εκτίθενται: μια θητεία με ασυμφωνίες αιώνιες αλλά πρόσκαιρες και γεμάτη κατηγορίες, κριτικές και δυσφημίσεις, τόσο από αυτούς όσο και προς αυτούς. Η αθωότητα, αν υπήρξε ποτέ, τους τελειώνει αμέσως. 

ψηφοδέλτιο. Λίστα με υποψήφιους. Τι να πρωτοδιαλέξει κανείς από ένα τέτοιο παρεάκι;

ψήφος. Το ψηφοδέλτιο που πέφτει στην κάλπη.

ψήφος, άκυρη. Το ψηφοδέλτιο που πέφτει στην κάλπη και εμπεριέχει κάποια ανάρμοστη χαριτωμενιά.

ψήφος ικεσίας. Θα έπρεπε να ονομάζεται «ανέφικτη ψήφος». Αφορά την ψήφο που ζητούν, σχεδόν πάντα ανεπιτυχώς, οι απόδημοι. Όχι μόνο ικετεύουν για να ψηφίσουν, αλλά και για να αλλάξει επιτέλους αυτή η καταραμένη ρύθμιση που δεν τους συμφέρει.

ψήφος, λευκή. Το ψηφοδέλτιο που δεν μπαίνει στην κάλπη. Στην πραγματικότητα θα έπρεπε να ονομάζεται «κενή ψήφος» ή «εκκενωμένη», αφού στην κάλπη πέφτει ένας φάκελος που δεν έχει τίποτα μέσα.

Βιογραφικό σημείωμα συγγραφέα:

Ο Άλεξ Γκριχέλμο Γκαρθία (26 Φεβρουαρίου 1956, Μπούργος, Ισπανία) είναι ισπανός συγγραφέας και δημοσιογράφος. Ξεκίνησε να γράφει για την τοπική εφημερίδα του Μπούργος, La Voz de Castilla, όταν ήταν μόλις δεκαέξι ετών, ενώ το 1983 άρχισε να δουλεύει για την εφημερίδα El País, της οποίας αργότερα έγινε αρχισυντάκτης. Το 1999 έλαβε το εθνικό βραβείο δημοσιογραφίας Miguel Delibes, ενώ το 2004 ίδρυσε τη Fundación de Español Urgente (Fundéu) για την προώθηση της ορθής χρήσης της ισπανικής γλώσσας στα δημοσιογραφικά Μέσα, ζήτημα το οποίο πραγματεύεται και στα έργα του El estilo del periodista (1997), Defensa apasionada del idioma español (1998), La seducción de las palabras (2000), La punta de la lengua (2004), El genio del idioma (2004).

Συνεργατική μετάφραση:

Χριστίνα Μπατσίλα, Χρύσα Παπανικολάου, Ναυσικά Πέτκου [Διατμηματικό ΠΜΣ "Μετάφραση-Διερμηνεία", ΑΠΘ]

Επιμέλεια:

Κωνσταντίνος Παλαιολόγος