Βιβλιοκριτική της Χρυσούλας Γούναρη για το Μπορείς να φας λεμόνι και να μην ξινίσεις τα μούτρα σου; του Sergi Pàmies

The Present 

Δεν θυμάμαι τι περίμενα να διαβάσω από έναν συγγραφέα που φωτογραφίζεται για το εξώφυλλο του βιβλίου του μ' ένα ολόκληρο λεμόνι στο στόμα και δίνει σε μια συλλογή διηγημάτων τον μακρόσυρτο τίτλο "Μπορείς να φας λεμόνι και να μην ξινίσεις τα μούτρα σου;" (μτφρ. Κωνσταντίνος Παλαιολόγος και Ευρυβιάδης Σοφός – Πάπυρος, 2009). Σίγουρα δεν θα ήταν  κάτι κοινότυπο. Σε καμμιά περίπτωση όμως, δεν περίμενα τα θέματά του να είναι τόσο καθημερινά, τόσο οικεία για τον καθένα μας. 

Κι όμως. Το βιβλίο περιέχει είκοσι διηγήματα γεμάτα συνηθισμένους ανθρώπους σε συνηθισμένες καταστάσεις. Ξέρετε, ανθρώπους με αδυναμίες, με άσχημες διαθέσεις, με εξαρτήσεις, με συνήθειες που επαναλαμβάνονται με ακρίβεια  ελβετικού ρολογιού, με μύχια συναισθήματα που όταν αποκαλύπτονται αφήνουν  έκπληκτο τον ήρωα του διηγήματος που στην συνέχεια τα απολαμβάνει. Ανεκπλήρωτοι έρωτες, ταξίδια που δεν έγιναν, όνειρα που δεν πραγματοποιήθηκαν. Μαλώματα, παρεξηγήσεις, παραλείψεις και προκαταλήψεις. Και φοβίες.

Θα περίμενε κανείς από την μικρή έκταση των κειμένων τούτων πως η σκιαγράφιση των χαρακτήρων είναι με κάποιο τρόπο ατελής ή επιφανειακή - η μικρή φόρμα, άλλωστε, ευνοεί  αυτού του είδους τις παρεκκλίσεις των συγγραφέων. Το ατού του Σέρζι Πάμιες, όμως,  είναι ακριβώς το αντίθετο:  η καταγραφή των ανθρώπινων σκέψεων κι αντιδράσεων με λακωνικότητα και αποστασιοποίηση είναι τόσο καίρια που  αποδίδει συμπυκνωμένα κείμενα  τα οποία διαθέτουν την εμβάθυνση που χρειάζονται για να σε εκπλήσσουν  με το ανατρεπτικό, στα όρια της παρωδίας, περιεχόμενό τους διαρκώς - ακόμη και μετά το βόλεμα του βιβλίου στο ράφι. Στον πρόλογο του βιβλίου, ο Ενρίκε Βίλα-Μάτας γράφει: "Μερικές μέρες όμως αργότερα (...) αναρωτιέσαι μήπως ο Πάμιες σού την έφερε και μήπως το βιβλίο (...) κρύβει στην πραγματικότητα τρεις χιλιάδες σελίδες επιπλέον. Στο τέλος συνειδητοποιείς ότι ο Πάμιες σου πούλησε ως μικρό ένα βιβλίο που στην πραγματικότητα είναι ατέλειωτο, απειρομέγεθες, που θα μπορούσε να ονομάζεται "Μπορείς να φας το άπειρο χωρίς αστέρια..."  

Πράγματι. Το βιβλιαράκι τούτο είναι ένας μικρόκοσμος όπου το λογικό, το καθημερινό, το ρουτινιάρικο εμπεριέχεται κι αναμειγνύεται ισόποσα με το παράλογο, το ανορθόδοξο, το αντιδραστικό, το αναπάντεχο. Ο συγγραφέας χειρίζεται με σοβαρότητα  και επιδεξιότητα το χιούμορ το οποίο ρέει υποδόρια και προσθέτει πολύ στα κείμενα γλυκαίνοντας την όποια ξινή αίσθηση προκαλεί  η ανάγνωσή του, αίσθηση που απορρέει βασικά από το γεγονός πως  ο Πάμιες μας φέρνει αντιμέτωπους με την ωμή, την πραγματική -ξέρετε, εκείνη την ανομολόγητη και καθόλου ωραιοποιημένη- όψη της ζωής. 

Ωστόσο, η επίγευση των συγκεκριμένων διηγημάτων είναι από τις πιο ενδιαφέρουσες. Προκλητική, δροσιστική. Και απενοχοποιημένη. Όπως στο τελευταίο διήγημα, το "Τι σύμπτωση, τώρα μιλούσαμε για σένα"  όπου ο αφηγητής μας εκμυστηρεύεται μία εμμονή του: "Άκουσα στο ραδιόφωνο ότι, αν φας ένα λεμόνι και δεν ξινίσεις τα μούτρα σου, θα γίνουν πραγματικότητα όλες οι επιθυμίες σου, αλλά φοβάμαι να το δοκιμάσω, μην τυχόν και ξινίσω τα μούτρα μου και δεν γίνει πραγματικότητα καμμία επιθυμία μου". 

Μου αρέσουν οι γκριμάτσες. Δεν φοβάμαι, όπως ο ήρωας του Πάμιες, μήπως δεν πραγματοποιηθούν οι επιθυμίες μου. Πολύ περισσότερο δε, μήπως κάνω ρυτίδες, όπως συνεχώς με προειδοποιούν οι γύρω μου. Πιο πολύ με ανησυχεί η σκέψη ενός άλλου ήρωα του  συγγραφέα που διαπιστώνει πως "Χρειάστηκε να πεθάνω για να μάθω αν μ' αγαπούσαν".  Ή, ακόμη χειρότερα, να γίνει κάτι και να μην προλάβω εγώ να τους το δείξω. Γι' αυτό, όποτε μου δίνεται η ευκαιρία, ιδίως σε περιόδους γιορτών όπως αυτήν που διανύουμε, ξορκίζω τις ανησυχίες μου κάνοντας δώρα - ένας πολύ καλός τρόπος για να ομολογήσεις τα συναισθήματά σου και να προκαλέσεις άφθονες γκριμάτσες.  Δεν χρειάζεται να είναι κάτι εκθαμβωτικό ή  υπερβολικό - συχνά ένα "άχρηστο" δώρο ή μια νέα γεύση της  καθημερινότητας αρκούν για να εκφράσει κάποιος πηγαία κι αυθόρμητα τα όσα νιώθει στο παρόν,

not the past! 

Χρυσούλα Γούναρη, The Present, "BookWorm", 20.12.2010