Juan Gabriel Vázquez: Για να ξανακερδίσουμε ό,τι μας κάνει ανθρώπους

 Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες

 

Για να ξανακερδίσουμε ό,τι μας κάνει ανθρώπους

 

Ναι, κι εγώ επίσης αναρωτιέμαι: Τι είδους ζωή μας περιμένει μετά τον κορονοϊό; Έχω προσπαθήσει να δώσω κάμποσες απαντήσεις και καταλήγω σιγά σιγά σε συμπεράσματα επισφαλή μεν, που οδεύουν πλην όμως προς κάτι το οποίο μοιάζει με φως. Θεωρώ, για παράδειγμα, ότι η πλέον διαβόητη απώλεια που θ’ αφήσει πίσω της η πανδημία δε θα είναι ο ανθρώπινος πόνος, ήδη αβάσταχτος, ούτε οι κατεστραμμένες μας οικονομίες, αλλά η επιστροφή σε μια φυλετική νοοτροπία. Η παγκοσμιοποίηση ουδέποτε ήταν χωρίς προβλήματα, τα τελευταία τριάντα χρόνια, εν τούτοις, βάδιζε χέρι χέρι με διάφορα ανοίγματα –πνευματικά, πολιτισμικά, πολιτικά–· η πανδημία, η οποία μας αιφνιδίασε τη στιγμή ακριβώς της ανόδου των νέων εθνικισμών και της επιστροφής στις πολιτικές τής ταυτότητας, θα τινάξει στον αέρα αυτές τις κατακτήσεις. Θα ισχυροποιήσει την εσωστρέφεια του βλέμματος, θα δώσει οξυγόνο στην ξενοφοβία και θα προσφέρει άλλοθι στην πολιτικοποίηση των πάντων: από τη μετανάστευση μέχρι τις συμβάσεις για το ελεύθερο εμπόριο. Θα επιστρέψουμε σε μια νοοτροπία συνόρων.

Η πανδημία μάς φέρνει αντιμέτωπους με μια ιδέα που προκαλεί αλλεργία στους πολιτικούς: Υπάρχουν συγκυρίες στις οποίες κανείς μόνο χάνει. Στην κοινωνία του κορονοϊού, ο θριαμβευτής στην πολιτική τής δημόσιας υγείας είναι ο δήμιος της οικονομικής πολιτικής και αντιστρόφως. Αυτό έχει οδηγήσει τους αρχηγούς μας στην παράλυση, στο ψέμα, στην αμέλεια ή στον αυταρχισμό, ανάλογα με την περίπτωση, το συμπέρασμα ωστόσο είναι προφανές: Οι πολίτες εξαρτιόμαστε, πιο πολύ από ποτέ, από εμάς τους ίδιους. Η πανδημία μάς έκανε να μιλάμε ανερυθρίαστα για αλληλεγγύη και ενσυναίσθηση: Κατανοήσαμε τις βαθιές συνέπειες που έχει η συμπεριφορά μας στους άλλους. Αυτό αποτελεί ενδεχομένως αιτία αισιοδοξίας, με μια προϋπόθεση όμως: ότι ξέρουμε πού θα βρούμε τα καλύτερά μας συναισθήματα.

Είναι αλήθεια ότι η ανθρωπότητα έχει περάσει από κάμποσες στιγμές παρόμοιες με αυτήν που ζούμε τώρα. Ωστόσο, καμιά τους, κατά πάσα πιθανότητα, δεν έχει μεταλλάξει τόσο αυτό το οποίο αποκαλούμε νοοτροπία –και που δεν είναι άλλο από τον τρόπο να νιώθει κανείς κάτι μέσω των ιδεών–, όσο η πανδημία. Αυτές τις μέρες φέρνω συχνά στο νου μου μια φράση του Γάλλου συγγραφέα Πολ Βαλερύ: Όταν εμείς οι άνθρωποι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με το άγνωστο, με την ανάγκη να λύσουμε ένα πρόβλημα το οποίο ουδέποτε προηγουμένως είχαμε αντιμετωπίσει, αυτό που κάνουμε, καλώς ή κακώς, είναι να ανατρέξουμε στις φαντασιακές μας αναμνήσεις. Πού βρίσκονται αυτές οι λύσεις τις οποίες βρήκαν οι άνθρωποι του παρελθόντος και οι οποίες θα μας βοηθήσουν ενδεχομένως να βρούμε τις δικές μας μελλοντικές λύσεις; Η απάντηση είναι απλή: στις διηγήσεις της Ιστορίας μας. Ο μόνος τρόπος να αντιμετωπίσουμε το μέλλον είναι να θυμηθούμε το παρελθόν και να το χρησιμοποιήσουμε ως αφετηρία προκειμένου να φανταστούμε μια νέα λύση σε ένα καινοφανές πρόβλημα. Και θα ήθελα να προσθέσω τις διηγήσεις της δικής μας φαντασίας, που δεν είναι παρά δεξαμενές εμπειρίας, δηλαδή μιας συγκεκριμένης μορφής γνώσης, της οποίας η αξία αποδεικνύεται για μια ακόμα φορά, –λες και ήταν ανάγκη– τούτες τις δύσκολες μέρες.

Έτσι λοιπόν, κανέναν δε θα έπρεπε να ξαφνιάζει το γεγονός ότι η αυτή η πανδημία μάς υποχρέωσε να διαβάσουμε την Πανούκλα του Αλμπέρ Καμύ ή ότι οι αναγνώστες μιλούν ξανά για τη Χρονιά της Πανούκλας του Ντάνιελ Ντιφόου, λες και πρόκειται για κάτι καινούργιο. Κάθε μια απ’ τις παλιές αυτές ιστορίες για περασμένες επιδημίες, πραγματικές ή φανταστικές, είναι σαν οδηγός χρήσης προκειμένου να μάθουμε το πιο σημαντικό σε τούτη την κρίση: να εξακολουθήσουμε να είμαστε άνθρωποι. Πώς θα απαλύνουμε τον πόνο; Πώς θα αποφύγουμε να χάσουν αυτοί που χάνουν πάντα; Πώς θα θυμηθούμε την αλληλεγγύη; Πώς θα κάνουμε μια αυθεντική προσπάθεια για να φανταστούμε όσα νιώθουν οι άλλοι; Το μεγάλο στοίχημα σε στιγμές σαν αυτές που ζούμε τώρα είναι να εμποδίσουμε να μας αρπάξουν ό,τι μας κάνει ανθρώπους. Η επαφή με τις μεγάλες μυθοπλασίες του παρελθόντος είναι ένας από τους καλύτερους τρόπους για να επαναφορτίσουμε τις μπαταριές του ανθρωπισμού μας, ώστε να μη χάσουμε το μοναδικό πράγμα που εγγυάται την επιβίωσή μας.

 

Μετάφραση: Ασπασία Καμπύλη

Ο μυθιστοριογράφος και διηγηματογράφος Juan Gabriel Vázquez γεννήθηκε στην Μπογκοτά της Κολομβίας, το 1973. Σπούδασε Λατινοαμερικανική Λογοτεχνία στη Σορβόνη.