Natalia Toledo, Guie’ yaase’ - Olivo Negro - Μαύρο Λιόδεντρο

Natalia Toledo

Νατάλια Τολέδο

 

Guie’ yaase’

Olivo negro

Μαύρο Λιόδεντρο

Βραβείο Λογοτεχνίας σε Αυτόχθονες Γλώσσες Nezahualcóyotl 2004

Μετάφραση από τα ισπανικά: Σαπφώ Διαμάντη

Guie’ yaase’

Luguiá’ guie’ yaase’ ti badudxaapa’ huiini’

rudxiiba’ guendanayeche sti’,

ndaani’ ti chu na’ yaga

ruxhalebe ca bandaga biquii gubidxa

rugababe cani rutiee guendaracaladxi’ stibe.

Ca bandaga zabi laabe panda nguiiu zapabe

bia’ ni gugaba’ bicuininabe

bia’ que guendanabani zabi laabe ti lá.

Flor negra

Una niña eleva su risa al olivo

en una rama desnuda

abre las hojas doradas

para contar las manchas del deseo.

Las hojas le dirán cuántos amores tendrá

por cada mancha que su dedo cuente

el destino le revelará un nombre.

Μαύρο λουλούδι

Μια κοπελίτσα υψώνει το γέλιο της στο λιόδεντρο

σ’ ένα γυμνό κλαδί

ανοίγει τα φύλλα τα χρυσαφιά

για να μετρήσει τα στίγματα του έρωτα.

Τα φύλλα θα της πουν πόσους έρωτες θα ’χει

για κάθε στίγμα που το δάχτυλό της θα μετρήσει

η μοίρα θα της φανερώσει κι ένα όνομα.

Xtuí

Gula’qui’ xtuxhu

beeu guielúlu’

ne bichuugu’ xtuí nucachilú

ndaani’ xpidola yulu’.

Biina’ guiehuana’ daabilú’

de ra guixiá dxaapahuiini’ nuu ndaani’ guielulu’.

Vergüenza

Pon el filo

de la luna sobre tus ojos

y corta la vergüenza que se esconde

en tu canica de tierra.

Llora espejos enterrados

hasta que desaparezca la niña.

Ντροπή

Βάλε τη λεπίδα

του φεγγαριού πάνω στα μάτια σου

και κόψε την ντροπή που κρύβεται

στον χωμάτινο σβώλο σου.

Κλάψε θαμμένους καθρέφτες

ώσπου να εξαφανιστεί το κορίτσι.

Xcu badudxaapa’ huiini’

Napa’ ti bandá’ biree lu gui’chi’ die’ guendadxiña

dxa’ nisa guielua’ ne ruaa’ nagapi ti guie’

guyuu tuxa ndaani’ bandá’ gui’chi’

ne guxha de xcú xa guie’.

Niña con raíces

Tengo una foto en sepia

con los ojos llenos de agua y una flor en los labios

alguien entró a esa foto

y arrancó de raíz la flor.

Κορίτσι με ρίζες

Έχω μια φωτογραφία σε σέπια

με μάτια υγρά κι ένα λουλούδι στα χείλη

κάποιος μπήκε σ’ αυτήν τη φωτογραφία

και ξερίζωσε το λουλούδι απ’ τη ρίζα.

Yoo lidxe’

Dxi guca’ nahuiini’ guse’ ndaani’ na’ jñaa biida’

sica beeu ndaani’ ladxi’do’ guibá’.

Luuna’ stidu xiaa ni biree ndaani’ xpichu’ yaga bioongo’.

Gudxite nia’ strompi’pi’ bine’ laa za,

ne guie’ sti matamoro gúca behua xiñaa bitua’dxi riguíte nia’ ca bizana’.

Sica rucuiidxicabe benda buaa lu gubidxa zacaca gusidu lu daa,

galaa íque lagadu rasi belecrú.

Cayaca gueta suquii, cadiee doo ria’ ne guixhe, cayaca guendaró,

cayaba nisaguie guidxilayú, rucha’huidu dxuladi,

ne ndaani’ ti xiga ndo’pa’ ri de’du telayú.

Casa primera

De niña dormí en los brazos de mi abuela

como la luna en el corazón del cielo.

La cama: algodón que salió de la fruta del pochote.

Hice de los árboles aceite, y a mis amigos les vendí

como guachinango la flor del flamboyán.

Como secan los camarones al sol, así nos tendíamos sobre un petate.

Encima de nuestros párpados dormía la cruz de estrellas.

Tortillas de comiscal, hilos teñidos para las hamacas,

la comida se hacía con la felicidad de la llovizna sobre la tierra,

batíamos el chocolate,

y en una jícara enorme nos servían la madrugada.

Πρώτο σπίτι

Μικρή κοιμήθηκα στην αγκαλιά της γιαγιάς μου

σαν το φεγγάρι στην καρδιά του ουρανού.

Το κρεβάτι: μπαμπάκι που βγήκε απ’ το λοβό του εριόδεντρου.

Έβγαλα απ’ τα δέντρα λάδι, και στους φίλους μου πούλησα

για λυθρίνι το λουλούδι του δέντρου της φωτιάς.

Όπως ξεραίνονται οι γαρίδες στον ήλιο, έτσι ξαπλώναμε σε μια ψάθα.

Πάνω στα βλέφαρά μας κοιμόταν σταυρός αστεριών.

Τορτίλιες σε πήλινο φουρνάκι, νήματα βαμμένα για τις αιώρες,

το φαγητό ετοιμαζόταν με την ευτυχία του ψιλόβροχου πάνω στο χώμα,

ανακατεύαμε τη σοκολάτα,

και σε μια πελώρια κούπα από νεροκολοκύθα μάς σέρβιραν το ξημέρωμα.

 

Ra ruzulú guidxilayú

Gucanu jlaza diuxi,

guie’, bidxiña ne migu

gucanu yaga gucheza bele,

bacaanda’ ne libana guní’ bixhoze bidanu.

Biabanu ndaani’ gui’xi’

gubidxa bitiidi’ baxa sti’ ladxido’no,

gucanu pumpu ¡au!

gucanu nisa ¡au!.

Yanna nacanu dé biaana

xa’na’ guisu guidxilayú

Origen

Fuimos escama de Dios,

flor, venado y mono.

Fuimos la tea que partió el rayo

y el sueño que contaron nuestros abuelos.

Caímos en el monte

y el sol nos atravesó con su flecha,

fuimos cántaro ¡au!,

fuimos agua ¡au!.

Ahora somos ceniza

bajo la olla del mundo.

Καταβολές

Υπήρξαμε λέπι του Θεού,

λουλούδι, ελάφι και πίθηκος.

Υπήρξαμε η δάδα που έσκισε τον κεραυνό

και τ’ όνειρο που διηγήθηκαν οι παππούδες μας.

Πέσαμε στο βουνό

κι ο ήλιος μάς διαπέρασε με τη σαΐτα του,

υπήρξαμε στάμνα, αχ!

υπήρξαμε νερό, αχ!

Τώρα είμαστε στάχτη

κάτω απ’ το τσουκάλι του κόσμου.

Natalia Toledo Paz (1967, Juchitán de Zaragoza, en la región Istmo del estado de Oaxaca) es una poetisa bilingüe, escritora en zapoteco y español