Μετάφραση, ένα αχάριστο επάγγελμα, της Χούλια Εσκομπάρ σε μετάφραση Μαρίας Μελαδάκη

Ο Μπόρχες, που μετέφρασε πολλά έργα, όρισε την μετάφραση ως «τη λογοτεχνική εργασία με την περισσότερη αυτοθυσία και τη λιγότερη αλαζονεία», και ο γάλλος συγγραφέας Μισέλ Τουρνιέ, επίσης μεταφραστής, τη θεωρούσε ως «άσκηση λογοτεχνικής αρετής».

Είναι προφανές ότι αμφότεροι, χωρίς να υποτιμήσουν την προφανή χρησιμότητα της μετάφρασης, την κατέτασσαν ως μια δραστηριότητα ταπεινή και συνετή, στην οποία αρμόζει κάποια συστολή. Δεν είχαν άδικο, όπως δεν είχε και ο Ορτέγα ι Γκασέτ όταν τη χαρακτήρισε ως υφιστάμενη δραστηριότητα. Με αυτοθυσία ή όχι, είναι σίγουρο ότι πρόκειται για ένα εξαρτώμενο έργο, καθώς βασίζεται σε ένα ξένο κείμενο, αλλά ταυτόχρονα πρόκειται για ένα έργο δημιουργίας, και ως τέτοιο είναι μια κυριαρχική πράξη ανεξαρτησίας, δηλαδή μια επιλογή.

Κανένα κείμενο δεν είναι οριστικό, και ακόμα λιγότερο αν πρόκειται για μετάφραση. Ελάχιστοι θα τολμούσαν να τροποποιήσουν ένα κλασικό έργο σαν τον Δον Κιχώτη, για παράδειγμα, αλλά κανείς δεν διστάζει να αναθεωρήσει ή να προσαρμόσει μια μετάφραση στο πνεύμα των καιρών, όσο υποδειγματική και αν θεωρείται. Οι συγγραφείς είναι απρόσβλητοι, η γλώσσα όμως όχι, και η μετάφραση είναι πριν απ’ όλα μια γλωσσική πράξη. Ο μεταφραστής, πέρα από το γεγονός ότι είναι ο δραγουμάνος μιας άλλης γλώσσας, δημιουργεί λόγο στη δική του, όπως ο συγγραφέας, και εκεί σταματάει η σχέση ανάμεσα στη μετάφραση και τη δημιουργία, όσο και αν αυτό πληγώνει κάποιους μεταφραστές.

Και κάτι ακόμη, για να μεταφράσει κάποιος λογοτεχνία ή επιστήμη δεν είναι απαραίτητο να είναι λογοτέχνης ή επιστήμονας· και όταν κάποιος μεταφράζει βρίσκεται περιορισμένος από το κείμενο του άλλου, λες και είναι ο οποιοσδήποτε: αυτό που κάνει δεν είναι τίποτα περισσότερο από τα να γράψει στη γλώσσα του αυτό που στην πραγματικότητα συνέβη σε έναν άλλο στη δική του γλώσσα. Μπορχική κατάσταση. Σκέφτομαι ότι έτσι ίσως εξηγείται αυτό που είπε ο Καμπρέρα Ινφάντε, συγγραφέας που είχε εργαστεί κάποιες φορές και ως μεταφραστής, σχετικά με τη διαφορά ανάμεσα σε αυτούς τους δύο: εκεί όπου τολμάει ο συγγραφέας, ο μεταφραστής διστάζει. Αλίμονό του αν δεν δίσταζε!

H Julia Escobar είναι ισπανίδα μεταφράστρια, πρώην πρόεδρος της ΑΡΕΤΙ (Asociación Profesional Española de Traductores e Intérpretes).

To παρόν δοκίμιο μεταφράστηκε από τη Μαρία Μελαδάκη στο πλαίσιο του μαθήματος «Μετάφραση από τα Ισπανικά στα Ελληνικά» που διδάσκει ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος στο πλαίσιο του Διατμηματικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ «Διερμηνεία και Μετάφραση», κατεύθυνση «Μετάφρασης».