Συνέντευξη στον Βαγγέλη Μπουμπάκη για το Πέντε ώρες με τον Μάριο

Β.Μ: Ποιος είναι ο Miguel Delibes;

Κ.Π: O Μιγκέλ Ντελίμπες και ο Καμίλο Χοσέ Θέλα συνθέτουν, αν και τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους, το κορυφαίο δίδυμο μυθιστοριογράφων της Ισπανίας για τον 20ό αιώνα. Ο Ντελίμπες γεννήθηκε και πέθανε στο Βαγιαδολίδ της Καστίλλης (1920-2010). Αποτέλεσε, για να το πω συνοπτικά, την ήρεμη δύναμη της ισπανικής λογοτεχνίας. Σεμνός, πολυγραφότατος, οικολόγος (πριν εφευρεθεί ο όρος) και καταπληκτικός τεχνίτης της ισπανικής γλώσσας.

Γιατί παραμένει τόσο άγνωστος στο Ελληνικό αναγνωστικό κοινό; Ενώ μιλάμε επί της ουσίας για έναν Νομπελίστα συγγραφέα;

Κοιτάχτε, ο Μιγκέλ Ντελίμπες δεν είναι ο μόνος μεγάλου βεληνεκούς ισπανός λογοτέχνης που παραμένει ουσιαστικά (παρά τα τρία βιβλία του που έχουν κυκλοφορήσει στην Ελλάδα) άγνωστος στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Ποιος ξέρει τον Σάντσεθ Φερλόσιο, τον Τορέντε Μπαγεστέρ ή, ακόμα, τον ίδιο τον Θέλα; Έχουμε, συνεπώς, ένα «πρόβλημα» καταξίωσης της ισπανικής λογοτεχνίας (πέραν του Θερβάντες και του Λόρκα) στην ελληνική εκδοτική αγορά που εμείς οι ισπανιστές καλούμαστε να «λύσουμε».  

Πες μας λίγα λόγια για το «Πέντε ώρες με τον Μάριο».

Είναι ένα μυθιστόρημα γραμμένο το 1966, συνεπώς υπό τη σκιά του φρανκικού καθεστώτος, και αποτελεί το μονόλογο μιας χήρας που πριν λίγες ώρες έχασε τον σχετικά νεαρό άντρα της (44 χρονών εκείνη, 49 εκείνος, κάτι σαν σημερινοί 60ρηδες) και τον «κλαίει» μόνη στο σπίτι, λίγες ώρες πριν την ταφή. Σε αυτές τις πέντε (κυριολεκτικά) ώρες του μονολόγου, βγάζει τα εσώψυχά της και ταυτόχρονα αφήνει να περάσει μέσα από το παραλήρημά της το πορτρέτο μιας ολόκληρης εποχής.

Δώσε μας λίγο κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο γύρω από το οποίο εκτυλίσσεται η ιστορία.

Η δεκαετία του ’60 στην Ισπανία είναι γνωστή ως η εποχή του οικονομικού θαύματος. Το φασιστικό καθεστώς του Φράνκο αρχίζει να βγαίνει από τη διεθνή απομόνωση και προσελκύει τουρίστες και επενδυτές. Το βιοτικό επίπεδο του μέσου Ισπανού αρχίζει να βελτιώνεται αισθητά, πράγμα που δεν συμβαίνει με τις πολιτικές και κοινωνικές ελευθερίες. Η αντιπαράθεση της συντηρητικής Κάρμεν με τον προοδευτικό (για τα δεδομένα της εποχής) Μάριο αντανακλά ουσιαστικά τις δύο Ισπανίες εκείνης της περιόδου: τη βολεμένη με το καθεστώς, από τη μια, και εκείνη που αναζητά τον αέρα της ελευθερίας, από την άλλη.  

Πόσο επηρέασε το συγκεκριμένο έργο του Ντελίμπες την Ισπανική κοινωνία της εποχής εκείνης αλλά και τη σημερινή;

Το έργο διαβάστηκε πολύ στην Ισπανία του ’60 και του ’70 γιατί μιλούσε για πράγματα (το όραμα μιας νέας κοινωνίας ή τη χειραφέτηση των γυναικών) που εκείνη την εποχή δεν περνούσαν εύκολα το σκόπελο της λογοκρισίας. Ο Ντελίμπες το κατάφερε αυτό μέσω του μονολόγου του: η συντηρητική Κάρμεν, μέσω της οποίας περνούν και οι θέσεις της «άλλης» πλευράς, είναι ένας χαρακτήρας που δεν κινητοποίησε τα ανακλαστικά των λογοκριτών. Στη δημοτικότητα του μυθιστορήματος, καθοριστικό ρόλο έπαιξε και η θεατρική του διασκευή (μακάρι να γίνει κάτι τέτοιο και στην Ελλάδα). Σήμερα, εξακολουθεί να διαβάζεται αν και λιγότερο, γιατί οι νεαροί Ισπανοί έχουν δυσκολία να παρακολουθήσουν (γλωσσικά) το πρωτότυπο και τα γεγονότα μιας εποχής που δεν έζησαν. 

Μπορούμε να πούμε ότι το μυθιστόρημα αυτό είναι αυτοβιογραφικό;

Έχει αυτοβιογραφικά στοιχεία (ο Μάριο είναι ένα μακρινό alter ego του Ντελίμπες) αλλά μέχρι εκεί. Τίποτα περισσότερο.

Πόσο σημαντικό είναι να εκδίδεται ένα ισπανικό έργο του 1966 στην Ελλάδα του 2020;

Όπως προείπα, η σύγχρονη καλή ισπανική λογοτεχνία έχει μεγάλα «κενά» στη χώρα μας. Η έκδοση, λόγω της τόλμης των Εκδόσεων Ποταμός, ενός τόσο σημαντικού έργου, έστω και 50 χρόνια μετά την πρώτη κυκλοφορία του, αποτελεί μια σοβαρή ένδειξη ότι η Λογοτεχνία δεν γνωρίζει γλωσσικά σύνορα και εποχές.

Έχοντας διαβάσει αρκετά από τα βιβλία που έχεις μεταφράσει παρατηρώ ότι «αναμετράσαι» συνεχώς με το κείμενο. Ψάχνεις συνεχώς τη βέλτιστη (πιο πιστή) μετάφραση και εξηγείς ενδελεχώς στους αναγνώστες την πορεία που ακολούθησες για να φτάσεις στο τελικό αποτέλεσμα, δεν έχουμε να κάνουμε λοιπόν με έναν μεταφραστή παντογνώστη. Το μοναδικό σου μέλημα είναι η ανάδειξη του κειμένου. Αυτό το κίνητρο σε οδήγησε στην δημιουργία μεταφραστικής ομάδας που έχει ως αποτέλεσμα τη συλλογική μετάφραση;

Το θέτεις πολύ καλά: ο μεταφραστής υπηρετεί ένα κείμενο (όχι έναν συγγραφέα). Τον νοιάζει να αντιληφθεί την πρόθεση του κειμένου η οποία, πολλές φορές, δεν έχει να κάνει με εκείνη του συγγραφέα του (παρατηρήστε πόσο δύσκολο είναι πολλές φορές για έναν συγγραφέα να «εξηγήσει» το έργο του). Με βάση αυτή την ιδέα και τις πολλές δυνατότητες ανάγνωσης που εξ ορισμού προσφέρει ένα λογοτεχνικό έργο, εδώ και δύο περίπου δεκαετίες με τον Νίκο Πρατσίνη −άλλοτε μαζί, άλλοτε ξεχωριστά− έχουμε δημιουργήσει μια παράδοση εργαστηρίων ομαδικής μετάφρασης (και έκδοσης) που θέλει ακριβώς να εκμεταλλευτεί τη δυναμική της συλλογικής ανάγνωσης ενός έργου και να τη θέσει στην υπηρεσία της μεταφραστικής διαδικασίας. Μέσα από αυτή την προσπάθεια έχουν βγει δεκάδες βιβλία, το πιο πρόσφατο: Το βιβλίο των μικρών θαυμάτων του Μουνιόθ Ρενχέλ από τις Εκδόσεις Οpera.     

Μιας και η αφορμή για την κουβέντα μας είναι ένας ισπανόφωνος συγγραφέας,  πες μας τι είναι το φεστιβάλ ΛΕΑ και το ινστιτούτο ABANICO;

Το Φεστιβάλ ΛΕΑ, εδώ και 12 πλέον χρόνια, είναι το σημαντικότερο συμβάν για τα ισπανικά γράμματα (και γενικά την ιβηροαμερικάνικη λογοτεχνία) που λαμβάνει χώρα στην Ελλάδα. Η παρουσία συγγραφέων όπως ο Χαβιέρ Θέρκας, ο Χουάν Βιγιόρο ή ο Έκτορ Αμπάδ Φασιολίνσε και η επαφή τους με το ελληνικό αναγνωστικό κοινό πιστεύουμε ότι συντελεί αποφασιστικά στο να βγει αυτή η τεράστια λογοτεχνία προς τα έξω στη χώρα μας και να αποκτήσει (σε ποιότητα και ποσότητα) τους αναγνώστες που της αξίζουν.

          Το Abanico, από την άλλη, εκτός από ένα Κέντρο διδασκαλίας Ισπανικών, Πορτογαλικών και Καταλανικών, είναι το «σπίτι» μας όσον αφορά την πλειονότητα των εργαστηρίων ομαδικής μετάφρασης στα οποία προαναφέρθηκα.

Τι καινούριο μεταφραστικό «επίτευγμα» να περιμένουμε από σένα το 2020;

Δύο είναι τα βιβλία που δουλεύω αυτή την εποχή, ένα σημαντικότατο δοκίμιο περί νευροεκπαίδευσης, του Φρανθίσκο Μόρα, που θα βγει από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης [πρώτη φορά που περιλαμβάνουν ένα ισπανόγραφο δοκίμιο στον κατάλογό τους], και (σε ομαδική μετάφραση) μια ανθολογία σύγχρονων ισπανών διηγηματογράφων που θα βγει από το Σαιξπηρικόν, αυτόν τον καταπληκτικό εκδοτικό οίκο του φίλου ποιητή Γιώργου Αλισάνογλου.

http://ex-tremeways.blogspot.com/2020/01/miguel-delibes-penteoresmetonmario-konstantinos-palaiologos.html