Ανάμεσα σε τόσους δρόμους του Πάμπλο Χοφρέ – Ένα μακρύ υπερποιητικό ταξίδι
https://bookpress.gr/kritikes/poiisi/24341-anamesa-se-tosous-dromous-tou-pamplo-xofre-ena-makry-yperpoiitiko-taksidi
Ανάμεσα σε τόσους δρόμους του Pablo Jofré (εκδ. Σαιξπηρικόν, 2025, μετάφραση: Μαρία Καραλή, Αλίκη Μανωλά, Ιφιγένεια
Ντούμη, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος),
Με δύο ταξίδια έχω συνδέσει το βιβλίο που
παρουσιάζουμε σήμερα. Το 2021, κι ενώ είχαμε αναλάβει ήδη τη μετάφραση του
βιβλίου του Πάμπλο Χοφρέ, βρέθηκα κάποια στιγμή στη Σαντορίνη, απ’ όπου
κατάγομαι. Εκεί λοιπόν, κάποια στιγμή, μου ζήτησαν να διευκολύνω την
επικοινωνία μεταξύ μιας ισπανόφωνης πελάτισσας και μιας ρεσεψιονίστ. Αφού έβαλα
τα προσωπικά μου στοιχήματα να καταλάβω από την προφορά από πού είναι η κυρία,
ρώτησα τελικά και την ίδια. Από τη Χιλή, μου λέει. Γίνονται οι
απαραίτητες συνεννοήσεις, αποχωρεί η ρεσεψιονίστ ικανοποιημένη, και μένω εγώ με
τη Χιλιανή. Ξέρετε, της λέω, μεταφράζουμε έναν συμπατριώτη σας ποιητή
με κάποιους συναδέλφους, τον Πάμπλο Χοφρέ, τον γνωρίζετε; Η γυναίκα
γούρλωσε.
Φυσικά μου λέει και γνωρίζω τον Πάμπλο
Χοφρέ!
Για να γιορτάσουμε την πολύ ωραία σύμπτωση,
βρεθήκαμε τελικά να πίνουμε βινσάντο σ’ ένα μπαράκι στα Φηρά και να μιλάμε για ελληνική
και χιλιάνικη ποίηση.
Θυμάμαι μόνο ότι την έλεγαν Ρομπέρτα.
-----------------------
Το δεύτερο ταξίδι ήταν στη Λισαβώνα, όπου με πήρε
ο Κωνσταντίνος και μου είπε ότι είχε πεθάνει η Μαρία Καραλή, την οποία δεν
πρόλαβα καν να γνωρίσω από κοντά λόγω των μέτρων της πανδημίας.
-----------------------
Και πώς θα μπορούσε να μη συνδέσει με ταξίδια
κανείς το βιβλίο αυτό.
Λέει ο ποιητής Χούλιο Εσπινόσα Γκέρα στο κείμενο
που προλογίζει το βιβλίο:
Κάθε
βιβλίο είναι ένα ταξίδι. Υπάρχουν, όμως, βιβλία που αντιπροσωπεύουν μια
τουριστική διαδρομή και υπάρχουν βιβλία που είναι μια πατρίδα προς ίδρυση, μια
περιοχή προς ανακάλυψη. […] Όταν ο ποιητής –εκείνος ο όποιος (αυτο)αποκαλείται
ποιητής– είναι τουρίστας, δεν υπάρχει ποίηση, μόνο θόρυβος και περιττολογία. Η
συνθήκη του ποιητή απαιτεί από εκείνον να είναι ταξιδιώτης.
Κι έρχομαι να συμπληρώσω αυτό που προφανώς
υποδηλώνεται και από τον Εσπινόσα Γκέρα, ότι ο Πάμπλο Χοφρέ είναι ένας πολύ
έμπειρος ταξιδιώτης στον πλανήτη της ποίησης.
Οι τίτλοι των συλλογών που απαρτίζουν το βιβλίο
και χρονολογούνται από το 2009 ως το 2019 είναι: Αλφαβητάρι, Εσείς
(ως πληθυντικός ευγενείας), Αλλοδαπότητα, Νεκρό δέρμα, Μπερλίν-Μανίλα.
Ολόκληρο το βιβλίο θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι μια περιήγηση, σε εσωτερικά
και εξωτερικά τοπία, γνώριμα ή εξωτικά, σε τόσους και τόσους δρόμους.
Περιπλάνηση είναι να
φτιάχνεις αιθέρια μονοπάτια, /που τρία βήματα πιο κει εξατμίζονται. Λέει ο ποιητής στο Αλφαβητάρι. Είναι
η περιπλάνηση του μικρού πληγωμένου ατόμου στον κόσμο, ενός ατόμου που πάλλεται
από αγάπη κι από φόβο. Ο εαυτός γυμνός ή καμουφλαρισμένος έρχεται αντιμέτωπος
με τα τέρατα και τη μελαγχολία της πραγματικότητας κι αντιδρά ή μουδιάζει μπροστά
τους. Η ψυχή του ποιήματος βρίσκεται στην αντίπερα όχθη και νιώθουμε με μεγάλη
ακρίβεια την κίνηση προς τα εκεί. Στο ενδιάμεσο υπάρχει άβυσσος, πτώση, φόβος
για το άγνωστο.
Στο Εσείς, το δεύτερο
μέρος του βιβλίου, τα άλλα πρόσωπα αποκτούν πιο ενεργό ρόλο, δεν είναι απλώς
αντικείμενα παρατήρησης ή μέρος του χώρου που περιέχει τον ποιητή. Ο άλλος είναι
το αντικείμενο του πόθου – η σωματική επαφή υπάρχει ως πραγματικότητα ή ως
ευσεβής πόθος – ένα στέρνο είναι μια ζώνη εχθροπραξιών:
«Ήρθα να σας κάνω πόλεμο», /σας
ανακοινώνω. Είναι επίσης για μένα τόπος ανάπαυσης,/ ασφαλής κρυψώνα απ’ τον
εαυτό μου.
Στην Αλλοδαπότητα
επανερχόμαστε στη σχέση του ποιητικού υποκειμένου με τον εαυτό και με τη θεώρηση
του κόσμου γύρω του: Ακάματος, αναζητώ απαντήσεις για τα πάντα και,
ορισμένες φορές, /όταν η ψυχή μου δηλητηριάζεται, /μισώ φλογερά. Και αλλού:
ΞΕΔΟΝΤΙΑΣΜΕΝΟΣ από την τόση βία, /η πατρίδα γερνάει στα χέρια μου. Εδώ
αρχίζουν και μπαίνουν οι πόλεις στο ποίημα. Στους τίτλους των ποιημάτων
βρίσκουμε το Λονδίνο, την Οδησσό, την Καζαμπλάνκα και το Μαρακές, το Χονγκ
Κονγκ, το Πεκίνο. Η εξωτικότητα αφήνει τον αφηγητή που έχουμε δει ως τώρα να ξετυλιχθεί,
να περάσει από την ομφαλοσκόπηση στη μεγάλη περιπλάνηση και στη θεώρηση του
εαυτού του μέσα από το εντελώς ξένο, μέσα από την αλλοδαπότητα.
Περνάμε στο Νεκρό δέρμα,
το πλέον σάρκινο και παράξενο κομμάτι του βιβλίου, κατά τη γνώμη μου, όπου όλα
τα προηγούμενα, εσωτερικότητα, σώμα, το άλλο, το ξένο, μπαίνουν ορμητικά και με
πάθος στο ποίημα, όλα μαζί. Σαν σκηνές από ταινίες οι εικόνες διαδέχονται η μία
την άλλη και μας μεταφέρουν με μεγάλη παραστατικότητα σε αμέτρητους τόπους.
Είδα μπροστά μου για παράδειγμα τον Καβγατζή του Φασμπίντερ, τα σκούρα,
υπνωτιστικά χρώματα της ταινίας, μύρισα την υγρασία, τον πόθο και τη βαριά
λιμανίλα.
Εδώ θα βρούμε και το πολύ
ωραίο μεγάλο ποίημα με τίτλο «Απόλυτος έρωτας», καθώς και το εξίσου μεγάλο
ποίημα για τις λέξεις – ίσως καθόλου τυχαία το ένα μετά το άλλο.
Αλλά για το τέλος ο ποιητής
μάς επιφυλάσσει το βαρύ πυροβολικό. Μπερλίν-Μανίλα.
Η συλλογή μάς αυτοσυστήνεται στους πρώτους δύο
στίχους: Έρχομαι από τη Χιλή περνώντας από το Βερολίνο φθάνοντας από τη Βαρσοβία
αναχωρώντας για Μινσκ καθοδόν για τη Μόσχα. Ένα τεράστιο υπερποιητικό
ταξίδι, με τον Υπερσιβηρικό, τον Υπερμογγολικό, τα τουκ τουκ, τα χάρριερ, και
όλα τα μέσα που μπορεί να φανταστεί κανείς να διασχίζουν την Ανατολική Ασία· το
ταξίδι ενός ποιητή που προέρχεται από τη Λατινική Αμερική και έχει ως ορμητήριο
το Βερολίνο. Η λευκή Σιβηρία, η πανσέληνος στο Ουλάν Μπατόρ, οι βομβαρδισμένες
πόλεις της Κίνας, η Ινδοκίνα με τα σκυλιά και τα νεκρά παιδιά, η φτωχή Καμπότζη,
η αμφίφυλη πάμφυλη Ταϊλάνδη, η μυρωδιά της σούπας στη Μαλαισία, τα άγρια
φαλλικά κτίρια της Κουάλα Λουμπούρ, η χριστιανική Μανίλα… Οι δρόμοι όλων αυτών
των τόπων, περνούν μέσα από το βλέμμα του ποιητή, ο οποίος πυρπολεί το ποίημα
με ιστορία, κορμί, πόνο, γεύση, αμέτρητες εικόνες που σκάνε μπροστά σου καθώς
διαβάζεις, σου επιβάλλονται και σε αναγκάζουν να τον ακολουθήσεις σε ένα ταξίδι
που ίσως δίσταζες να κάνεις χωρίς να έχεις κάποιον έμπειρο ταξιδιώτη μαζί σου.
Ώσπου στο τέλος θα μας πει:
Ο περίπλους τελειώνει εκεί που
η μουσική κλείνει τον κύκλο της
περιττή η γιορτή σκορπίζει σαν
δήλωση υπουργού σαν το
αργό βλεφάρισμα ενός γίγαντα σαν
το παραβάν ενός πορνείου στην πάλαι ποτέ Κίνα ή
σαν ελαφρύς υπνάκος στο σεβιλλιάνικο καλοκαίρι
ας αρχίσει το ταξίδι.
Δύο ποιήματα από το βιβλίο:
ΓΕΥΣΗ
Η κρυφή αίσθηση,
η εσωτερική.
Πρέπει να ανοιχτούμε,
να βγάλουμε ένα ζωντανό κομμάτι μας προς τα έξω,
κι έπειτα,
να το φέρουμε πίσω στη σπηλαιώδη και παλλόμενη κρυψώνα του.
Η γεύση κρύβεται στο εσωτερικό των σαγονιών.
Μέσα από το ζώο βγαίνει άλλο ζώο,
με μια σειρά από μάτια,
να δοκιμάσει τον κόσμο.
Τα μάνγκο, το κρασί, το στόμα σου,
όλα τα σοδομίζει η γεύση,
που μετά το μακελειό,
κρύβεται σφιχταγκαλιάζοντας τα λάφυρα των αναμνήσεων.
ΤΟ ΠΡΩΙ
Σκεπάζομαι με τούβλα,
με γυαλιά από παράθυρα,
με κομμάτια επίπλων,
με καμένα ρούχα.
Τα πάντα έχουν καταρρεύσει
και τυλίγομαι από οσμές σεισμού,
ανάμεσα σε χρώματα από τη μεταθανάτια ζωή.
(Ενόσω κλωτσάω τους αρουραίους που δαγκώνουν τα
κρύα μου πόδια).
Προσπαθώ να βολέψω κάποιες πέτρες,
μήπως και καταφέρω να κοιμηθώ για να βρω ξανά τον εαυτό μου,
αλλά το φωτεινό κρύο ετούτου του χειμώνα
με βγάζει από το δρόμο μου και σβήνει το μέλλον.
Πρέπει να ντυθώ για να βγω
(δεν υπάρχει λόγος να βγω).
Και καταρρέω ξανά σαν
σωρός από σμπαραλιασμένα συντρίμμια
μέχρι να μεταμορφωθώ σε ύλη,
σε ερείπια σπιτιού,
παράθυρα δίχως τζάμια,
πόδια τραπεζιών,
μπανανόφλουδες,
(αρουραίους σαν γύπες).
Σπασμένα γυαλιά παντού
σαν ψυχές κενές
διάφανες από την καταστροφή.
Ίσως να είναι η έλλειψη θορύβου,
η έλλειψη αέρα
που με καταστρέφει κάθε βράδυ
και με κάνει να μαζεύω τα κομμάτια μου το πρωί.
Ο ύπνος είναι ύπνος
αρκεί μονάχα να ξυπνήσεις.
Από την παρουσίαση του βιβλίου στο Βιβλιοπωλείο Ζάτοπεκ, στις 22/10/25
Η Ιφιγένεια Ντούμη είναι ποιήτρια και μεταφράστρια
