Διεθνής Ημερίδα: Ιστορίες Μετάφρασης, 18ος αιώνας ΤΕΛΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

 

La presencia de la autora / del autor en un taller de traducción colectiva. 15 años de historia // Charla, 24 de abril de 2025, Universidad de Málaga

 

H Aurora Venturini στις εκδόσεις Carnívora

 

Τίτλος πρωτοτύπου: Las primas
Μετάφραση: Μαρία Αθανασιάδου, Θεώνη Κάμπρα, Αλίκη Μανωλά, Ιφιγένεια Ντούμη, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος

Στο καλτ αριστούργημα της Αουρόρα Βεντουρίνι, παρακολουθούμε την ιστορία μιας φτωχής οικογένειας σημαδεμένων από γενετικές ανωμαλίες γυναικών στην Αργεντινή του ’40, μέσα από τα μάτια της Γιούνα, που καταφέρνει να γίνει επιτυχημένη ζωγράφος και να αποκτήσει την πολυπόθητη οικονομική ανεξαρτησία. Ισορροπώντας αριστοτεχνικά ανάμεσα στο καλλιτεχνικό όραμα και τον ωμό ρεαλισμό, η Γιούνα αφηγείται με τρόπο χειμαρρώδη, με αυθορμητισμό αλλά και απόλυτη ακρίβεια, αντισυμβατικότητα και (σκοτεινό) χιούμορ, μια ιστορία σεξουαλικής κακοποίησης, δολοφονιών και εκμετάλλευσης. Με βλέμμα διεισδυτικό και λόγο αιχμηρό, μιλά χωρίς ταμπού για την αγριότητα της ζωής, τη σκληρότητα της κοινωνίας, την οικογένεια, τη γυναικεία σεξουαλικότητα, την εκδίκηση, αλλά και για τον τρόπο με τον οποίο η τέχνη μπορεί να γίνει όχημα για την προσωπική εξέλιξη. Μια φωνή μοναδική στη σύγχρονη λατινοαμερικάνικη λογοτεχνία, αντισυμβατική, αιχμηρή και, εντέλει, απόλυτα συναρπαστική.

Βιβλιοκριτική τoυ Θοδωρή Παπαδόπουλου για τις Μικρές κόκκινες γυναίκες της Marta Sanz

 

Οι Μικρές Κόκκινες Γυναίκες της Marta Sanz ξεπέρασαν τις προσδοκίες μου, ένα υπέροχο βιβλίο με δυνατούς χαρακτήρες.

Κάποιες από τις πρωταγωνίστριες είναι μικρές απέναντι στην απληστία και στα καλά κρυμμένα μυστικά, κάποιες μικρές απέναντι στο φανατισμό και στο απρόοπτο, άλλες μικρές απέναντι στις επιθυμίες τους αλλά όλες προσπαθούν να είναι δυνατές, δεν παραιτούνται. Κόκκινες από θυμό, πάθος ή από το αίμα τους που χύθηκε.

Πολύ ιδιαίτερο στυλ γραφής, μικρές προτάσεις με πολλές παρομοιώσεις και μεταφορές επιβάλλει στον αναγνώστη να μη βιάζεται, τον αναγκάζει να διαβάζει αργά καθώς ο τρόπος αφήγησης αλλάζει αρκετά ανάλογα με το αν αφηγείται η Πάολα, η Λουθ ή οι νεκροί, απαιτείται συγκέντρωση γιατί ξεδιπλώνονται αργά τα γεγονότα για να τονιστεί τι τα προκάλεσε. Μεταφερόμαστε νοερά στο 2012 από εκεί στο 1936 και στην συνέχεια στο 2020.

Σε ορισμένα σημεία το κείμενο γίνεται ιδιαίτερα σκληρό στις ειδεχθείς περιγραφές του, γκροτέσκο, προκαλεί ενόχληση αλλά ο αναγνώστης που κατέκτησε το κείμενο και κατανοεί τις προθέσεις της συγγραφέως ξέρει ότι έτσι πρέπει να είναι. Μακάρι να μεταφραστούν σύντομα και άλλα βιβλία της Marta Sanz!

 

https://www.goodreads.com/book/show/203655971/reviews?reviewFilters=eyJzb3J0IjoiTkVXRVNUIiwiYWZ0ZXIiOiJNVGN5TlRnNU5ETXlNakUxTmcifQ%3D%3D

Μικροδιήγημα: μια [σύντομη] εισαγωγή στο τέταρτο πεζογραφικό είδος

 

Κωνσταντίνος Παλαιολόγος

 

Μικροδιήγημα: μια [σύντομη] εισαγωγή στο τέταρτο πεζογραφικό είδος

 

Όταν γράφτηκαν τα πρώτα μικροδιηγήματα [minicuento, στα ισπανικά· flash fiction, στα αγγλικά] ο εν λόγω όρος δεν είχε ακόμη εφευρεθεί. Οι διάφορες προσπάθειες που επιχειρούν να δώσουν ένα όνομα στη συντομότατη, μερικές φορές αστραπιαία, μυθοπλασία αρχίζουν να εμφανίζονται, πρώτα κατά τη δεκαετία του 1980 στις ισπανόφωνες χώρες, έπειτα, κατά τη δεκαετία του 1990 στις αγγλόφωνες, όταν σπουδαίες και σπουδαίοι θεωρητικοί της λογοτεχνίας αντιλήφθηκαν ότι ο όρος διήγημα [cuento και short story, αντιστοίχως] δεν μπορούσε να καλύψει πλέον μια συγκεκριμένη (και ολοένα και πιο ακμάζουσα) λογοτεχνική παραγωγή.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Η υπερβραχεία αφήγηση, με σκοπούς είτε απλώς αφηγηματικούς είτε (και) διδακτικούς, υπήρξε ανέκαθεν παρούσα σε όλους τους σημαντικούς πολιτισμούς της ανθρωπότητας, από την εποχή του Ησίοδου, κατ’ αρχάς, του Αισώπου και του Ηράκλειτου, αργότερα, για να συνεχίσουμε με τα ανατολίτικα παραμύθια, την παραδοξογραφία κατά τον 3ο π.Χ. αιώνα (Αντίγονος, Μυρσίλος, Μόνιμος, Φίλων ο Ηρακλεώτης, Νυμφόδωρος, Πολέμων, Ηράκλειτος, Λυσίμαχος και πολλοί άλλοι), τους μύθους της Παντσατάντρα στην Ινδία, τον Απολλόδωρο, τον Λουκιανό τον Σαμοσατέα, τους λατίνους συγγραφείς (όπως τον Κικέρωνα, αρχικά, ή τον Πετρώνιο, αργότερα), τον Πλούταρχο, τον 2ο μ.Χ. αιώνα, για να περάσουμε, αρκετά αργότερα, κατά τον 13ο αιώνα πλέον, στις ιστορίες του Νασρεντίν Χότζα, στον Βοκάκιο (14ος αιώνας), τα ασκητικά κείμενα της μεσαιωνικής θεολογίας, τα γιαπωνέζικα κοάν κ.λπ., κ.λπ.

Από τα μέσα του 19ου αιώνα και εντεύθεν η εξαιρετικά σύντομη αφήγηση αρχίζει να αποκτά λογοτεχνικό χαρακτήρα, κυρίως σε ισπανόφωνες (συμπίπτοντας με το ρεύμα του Modernismo Hispanoamericano) και αγγλόφωνες χώρες, αλλά όχι μόνο: Έντγκαρ Άλλαν Πόε, Ρουμπέν Νταρίο, Ουώλτ Ουίτμαν, Άμπροουζ Μπιρς, Αντόν Τσέχοφ κ.ά.

Η δυναμική της υπερβραχείας αφήγησης (θυμίζουμε ότι ακόμη δεν υφίσταται ο όρος «μικροδιήγημα»), με σαφή ή σαφέστερο αφηγηματικό και λογοτεχνικό χαρακτήρα, γίνεται όλο και πιο εμφανής, και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού από τις αρχές του περασμένου αιώνα, αρχικά με δημιουργούς όπως οι Βισέντε Ουιδόμπρο, Φραντς Κάφκα, Χάουαρντ Φίλιπς Λάβκραφτ, Χόρχε Λουίς Μπόρχες μεταξύ πολλών άλλων, και αργότερα με ονόματα όπως ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ, ο Ρεϊμόν Κενώ, ο Χούλιο Κορτάσαρ, ο Χουάν Χοσέ Αρεόλα, ο Τόμας Μπέρνχαρντ ή ο Τζον Άπνταϊκ. Η διαρκής αύξηση παραγωγής τέτοιων κειμένων, σε βιβλία ή στον Τύπο, οδηγεί, κατά τη δεκαετία του 1930, στη χρήση του όρου short short story. Όρος που μερικές δεκαετίες αργότερα θα αποδειχθεί μάλλον ανεπαρκής για την αποτύπωση του φαινομένου.

Πρώτοι/ες οι ισπανόφωνοι/ες μελετητές/τριες είναι εκείνοι/ες που αντιλαμβάνονται την ανάγκη ενός νέου όρου και έτσι, το 1981, η κουβανή μελετήτρια Ντολόρες Κοχ [Dolores Koch] προτείνει τη λέξη microrrelato [μικροαφήγημα], δημοσιεύοντας στο περιοδικό Hispamérica ένα δοκίμιο με τίτλο «El microrrelato en México: Torri, Arreola, Monterroso»· για να ακολουθήσουν, το 1992, οι αγγλόφωνοι θεωρητικοί, και πιο συγκεκριμένα ο αμερικανός Τζέιμς Τόμας [James Thomas], με τον όρο flash fiction.

Έκτοτε το «μικροδιήγημα», και με την ώθηση των νέων τεχνολογιών πλέον, διαδόθηκε αστραπιαία σε ολόκληρο τον κόσμο και έφτασε να θεωρείται, μετά το μυθιστόρημα, τη νουβέλα και το διήγημα, το τέταρτο πεζογραφικό είδος (ήδη γίνεται λόγος και για το πέμπτο, που δεν είναι άλλο από τον αφορισμό, αλλά αυτό είναι ή θα γίνει αντικείμενο άλλης… ανθολογίας).

Ποια είναι, όμως, τα κύρια χαρακτηριστικά αυτού του είδους; Η συντομία είναι, αναμφίβολα, το πρώτο από αυτά. Βέβαια δεν υφίσταται συμφωνία ως προς τον αριθμό των λέξεων: Εκατό; Διακόσιες; Πεντακόσιες; Χίλιες; Μια σελίδα; Δύο; Μερικές γραμμές μόνο; Υπάρχουν απόψεις για όλα τα γούστα στην προσπάθεια που γίνεται να χαραχθούν τα ανώτατα όρια της προαναφερθείσας «συντομίας», αν και το σημαντικότερο σε ένα μικροδιήγημα δεν είναι τόσο το να αποτελείται από λίγες λέξεις, όσο το να μην περιέχει παραπανίσιες λέξεις.  

Το δεύτερο σημαντικό χαρακτηριστικό του μικροδιηγήματος είναι η αφηγηματικότητα· δηλαδή, όσο μικρή και αν είναι η έκτασή του είναι προορισμένο να αφηγηθεί μια ιστορία και πρέπει να την αφηγηθεί με ένταση. Συνεπώς, έχει πλοκή (αλλά όχι περίπλοκη), συγκεκριμένο χώρο στον οποίο εξελίσσεται η αφήγηση (αλλά με ελάχιστες ή και καθόλου περιγραφές) και χαρακτήρες (αλλά με μηδαμινή αναφορά στα φυσικά ή ψυχολογικά χαρακτηριστικά τους).

Το σπουδαιότερο όμως χαρακτηριστικό του μικροδιηγήματος είναι, όπως προείπαμε, η αφαιρετικότητα (η έλλειψη), αφού όλα όσα δεν εμφανίζονται στο λιλιπούτειο κείμενο έχουν μεγαλύτερη βαρύτητα από αυτά που εμφανίζονται. Αυτός είναι ο λόγος που το μικροδιήγημα απαιτεί την ενεργό συμμετοχή του αναγνώστη, ο οποίος πρέπει να «εφεύρει» αυτό που δεν είναι εμφανές, αυτό που ο/η συγγραφέας απλώς υπονοεί.

Οικονομία λόγου, λοιπόν, λιτότητα εκφραστικών μέσων, ακρίβεια στην επιλογή των λέξεων, αλλά και διακειμενικότητα (μέγιστος παράγοντας που συμβάλλει στη λεκτική οικονομία), χιούμορ, ειρωνεία, σαρκαστική διάθεση και, βέβαια, τίτλος, οπωσδήποτε τίτλος (γιατί, πολλές φορές, εκεί παίζεται το «παιχνίδι»).

Τα σύνορα του μικροδιηγήματος (θα το αντιληφθείτε πολύ καλά διαβάζοντας την παρούσα ανθολογία), δεν είναι πάντα απολύτως σαφή, αφού παίρνει / δανείζεται / κλέβει [και ταυτόχρονα υπονομεύει] χαρακτηριστικά από διάφορα λογοτεχνικά (διήγημα, [πεζο]ποίημα, αφορισμό) αλλά και μη λογοτεχνικά (γκράφιτι, διαφημιστικά σποτ, άρθρα στον Τύπο) είδη. Είναι, ως εκ τούτου, είδος πολυσυλλεκτικό και αυθάδες, αφού ό,τι ανερυθρίαστα οικειοποιείται το προσαρμόζει αμέσως στα μέτρα του.  

Στην Ελλάδα, αν δεν με απατούν τα αρχεία μου, είναι ο καθηγητής Δημήτρης Τζιόβας εκείνος ο οποίος χρησιμοποιεί πρώτος, το 1993, τον όρο «μικρο-αφήγηση», αλλά το αποκαλούμενο «τέταρτο πεζογραφικό είδος», στις διάφορες ονοματικές παραλλαγές του: διήγημα μπονζάι (Γιάννης Πατίλης, Ηρώ Νικοπούλου), μικροδιήγημα (Κωνσταντίνος Παλαιολόγος), μικρομυθοπλασία (Δήμητρα Ι. Χριστοδούλου) κ.λπ., καθιερώνεται, πρώτα στο διαδίκτυο και σταδιακά στην εγχώρια βιβλιοαγορά, μόλις στις αρχές του τρέχοντος αιώνα.

        Αυτό, φυσικά, όπως συνέβη και στις υπόλοιπες γλώσσες, δεν σημαίνει πως η ελληνική μικρομυθοπλασία αγνοείται πριν από την έλευση του όρου. Κάθε άλλο. Ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα όσο και, πολύ περισσότερο, στις αρχές του 20ού, είναι αρκετοί οι έλληνες συγγραφείς που γράφουν μικροδιηγήματα, δεκαετίες ολόκληρες πριν από την καθιέρωση του εν λόγω όρου στην παγκόσμια λογοτεχνία [μην λησμονούμε ότι η εξέλιξη και η εξάπλωση του είδους βοήθησαν στο να ενταχθούν στην έννοια «μικροδιήγημα» λογοτεχνικά κείμενα που παλιότερα δεν ήξερε κάποιος πού να τα κατατάξει]. Μιλάμε, για παράδειγμα, για σύντομα ή υπερσύντομα αφηγήματα συγγραφέων όπως οι Αργύρης Εφταλιώτης, Ιωάννης Μ. Δαμβέργης, Ιωάννης Κονδυλάκης, Αθανάσιος Θ. Γκράβαλης, Κώστας Βάρναλης ή Στρατής Μυριβήλης, μεταξύ πολλών άλλων.

        Η λίστα των ελλήνων και ελληνίδων συγγραφέων που ασχολούνται με τη μικρομυθοπλασία, αρχίζει και μεγαλώνει από τα μέσα του 20ού αιώνα και εντεύθεν, με προεξάρχοντες τον Επαμεινώνδα Χ. Γονατά, αρχικά, και τον Ηλία Χ. Παπαδημητρακόπουλο, στη συνέχεια. Από τα τέλη του 20ού αιώνα και, πλέον, στις πρώτες δεκαετίες του 21ου η παραγωγή μικρομυθοπλασίας στη χώρα μας φτάνει σε ύψη δυσθεώρητα, αφού με αυτή ασχολούνται περιστασιακά πολλά καταξιωμένα ονόματα της ελληνικής πεζογραφίας, στα οποία έρχονται να προστεθούν συνεχώς ολοένα και περισσότερα άτομα που έχουν πλέον ως κύριο μέσο έκφρασής τους το μικροδιήγημα.

        Αυτή την «κοσμογονία» φιλοδοξεί να καταγράψει (εν μέρει, φυσικά, όπως συμβαίνει με κάθε παρόμοια απόπειρα) η ανθολογία που κρατάτε στα χέρια σας, έργο ενός ευφάνταστου δημιουργού και δεινού αναγνώστη. Το ελληνικό μικροδιήγημα 1974 – 2024 είναι ένα ψηφιδωτό της σύγχρονης ελληνικής μικρομυθοπλασίας, καμωμένο με μεράκι, κόπο, τόλμη και έμπνευση από τον Π. Ένιγουεϊ [που έχει δώσει και άλλα δείγματα γραφής της ανθολογικής του δεινότητας]. Το αναγνωστικό κοινό καλείται, με την ενεργή ανάγνωση αυτού του τόμου να αναπλάσει 118 κόσμους, όσα και τα κείμενα που τον αποτελούν [από 17 λέξεις, το μικρότερο, μέχρι 926, το μεγαλύτερο, αν έχω μετρήσει σωστά], τα οποία δεν είναι όλα εξαρχής μικροδιηγήματα· υπάρχουν μέσα σε αυτή την ανθολογία, τουλάχιστον ως προς την αρχική πρόθεση των δημιουργών τους, πέρα από μικροδιηγήματα, κείμενα που θα μπορούσαν να καταταγούν στο είδος του διηγήματος, της ποίησης, του χρονικού, ακόμη και του… κρυπτόλεξου. Αλλά, είπαμε, η μικρομυθοπλασία έχει την ικανότητα και όλα αυτά τα είδη να τα αφομοιώνει και να τους (προσ)δίδει διαφορετική διάσταση.

        Καλή ανάγνωση, λοιπόν, με όποια σειρά θέλετε, και μην σας ξεγελά η έκταση, γιατί είναι πολυδαίδαλος και πολυεπίπεδος ο κόσμος της μικροαφήγησης. Quedan ustedes advertidos, που λένε και στην Ισπανία: σας προειδοποιήσαμε.   

Το παρόν κείμενο αποτελεί εισαγωγή στην ανθολογία του Π. Ένιγουεϊ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΜΙΚΡΟΔΙΗΓΗΜΑ 1974 - 2024. ΜΙΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ που θα κυκλοφορήσει εντός του 2025.

17 ποιητικοί αφορισμοί του Ντίνου Χριστιανόπουλου / 17 aforismos poéticos de Dinos Jristianópulos

 

 

 

Ο Ντίνος Χριστιανόπουλος (Θεσσαλονίκη, 1931 - Θεσσαλονίκη, 2020) ήταν Έλληνας ποιητής, διηγηματογράφος, δοκιμιογράφος, μεταφραστής, ερευνητής, λαογράφος, εκδότης, βιβλιοκριτικός και ρεμπέτης. Το πραγματικό όνομά του ήταν Κωνσταντίνος Δημητριάδης. Οι παρακάτω «αφορισμοί» προέρχονται από το βιβλίο Μικρά ποιήματα (1975).

 

Dinos Jristianópulos (Salónica, Grecia, 1931 - 2020) fue poeta, escritor de cuentos, ensayista, traductor, investigador, folclorista, editor, crítico literario y cantante de rebético. Su verdadero nombre era Konstantinos Dimitriadis. Los siguientes aforismos poéticos proceden del libro Μικρά ποιήματα [Pequeños poemas], de 1975.

 

***

 

σε πήρα να μ’ επισκευάσεις

κι εσύ με ξεχαρβάλωσες

 

te quería para que me repararas

y tú me desvencijaste

 

►◄

 

αφαίρεσε τη νύχτα απ’ τα μάτια σου

πώς να τα βγάλω πέρα με τους δυο σας;

 

quita la noche de tus ojos

¿cómo arreglármelas con vosotros dos?

 

►◄

 

τίποτα δεν γιατρεύεται με το φιλί

νέα παράπονα ξεφυτρώνουν

 

nada se remedia con el beso

brotan reproches nuevos

 

►◄

 

κάθε φορά που βρέχει μοναξιά

φουσκώνουνε της ποίησης τα ρυάκια

 

cada vez que llueve soledad

crecen los arroyos de la poesía

 

►◄

 

να ζούμε δίπλα σε πηγές και σε ποτάμια

και σεις να πίνετε νερά εμφιαλωμένα!

 

¡vivir junto a ríos y manantiales

para que vosotros bebáis agua embotellada!

 

►◄

 

και τι δεν κάνατε για να με θάψετε

όμως ξεχάσατε πως ήμουν σπόρος

 

lo que hicisteis por enterrarme

pero olvidasteis que era semilla

 

►◄

 

απόψε μ’ επιστράτευσε η νύχτα

για να της κάνω όλα τα χατίρια

 

me llama a filas hoy la noche

para que le conceda todos sus caprichos

 

►◄

 

κάθε βράδυ η καμπάνα των σκελιών σου

με φωνάζει στον εσπερινό του πάρκου

 

cada noche la campana de tus piernas

me llama a las vísperas del parque

 

►◄

 

τι μικρό τι μεγάλο το μυρμήγκι

αρκεί να μη βρεθεί κάτω απ’ τη φτέρνα

 

sea grande o pequeña la hormiga

basta con que no esté bajo el talón

 

►◄

 

μου αρέσουν τα τρισύλλαβα σε -ίδι

απίδι

ξεφτίδι

σκουπίδι

και άλλα

 

me gustan los trisílabos en -ones 

melones                                 

colchones                                        

cajones                                  

entre otras         

                            

►◄

 

απ’ όλα τα αφηρημένα ουσιαστικά

πειράζει να εξαιρέσουμε τη μοναξιά;

 

¿de todos los sustantivos abstractos

importa que excluyamos a la soledad?

 

►◄

 

σαν αυγό

με ρούφηξε η νύχτα

σαν τσόφλι

με πέταξε

 

como a un huevo

me succionó la noche

como cascarón

me desechó

 

►◄

 

η αξία της γλάστρας

έγκειται στην τρύπα της

 

el valor de la maceta

reside en su agujero

 

►◄

 

ντοπαρισμένος με χαμόγελα

αισιόδοξος ως το χαμό

 

dopado de sonrisas

optimista hasta la perdición

 

►◄

 

στάξε μου το σάλιο σου

να γίνω λάσπη

ως πότε θα ’μαι

χώμα ξερό;

 

destílame tu saliva

hazme barro

¿hasta cuándo seré

tierra seca?

 

►◄

 

«είναι βαθιές οι ρίζες»

καυχήθηκαν τα δέντρα στη μπουλντόζα

 

«son profundas las raíces»

se jactaban los árboles ante la excavadora

 

►◄

 

τα πάντα κρέμονται από μια κλωστή

μονάχα ο έρωτας κρέμεται από μια τρίχα

 

todo pende de un hilo

solo el amor pende de un pelo

 

 

H συλλογική απόδοση των ποιητικών αφορισμών του Ντίνου Χριστιανόπουλου στα ισπανικά είναι προϊόν εργαστηρίου μετάφρασης που οργάνωσαν και συντόνισαν ο Eduardo Lucena και ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος τον Ιανουάριο του 2025. Συμμετείχαν οι: Νεφέλη Εμμανουέλα Βολιώτη, Πάνος Γεράκης, Χριστίνα Δημητρίου, Λαμπρίνα Ιωάννου, Μαρία Κολεύρη, Ματίνα Μπίλλια, Χρυσούλα Ξένου, Μυρσίνη Πάρσαλη, Γεωργία Πατινιώτη, Γιώτα Ρόμπολα, Τζίνα Ρουμπέα, Βάσω Χρηστάκου. Θερμές ευχαριστίες στον καθηγητή και μεταφραστή Βιθέντε Φερνάντεθ Γκονθάλεθ για τη συνεισφορά του στη μεταφραστική επιμέλεια.

 

 

La traducción colectiva de los aforismos poéticos de  Dinos Jristianópulos al español procede del taller de traducción que organizaron y coordinaron Eduardo Lucena y Konstantinos Paleologos en enero de 2025. Rarticiparon: Matina Bilia, Jristina Dimitríu, Lambrina Ioanu, Vaso Jristaku, María Kolevri, Mirsini Pársali, Yeorguía Patinioti, Yota Rómbola, Tzina Rumbea, Nefeli Emanuela Volioti, Jrisula Xenu, Panos Yerakis. Nuestro especial agradecimiento a Vicente Fernández González por su contribución en la revisión de la traducción.