Σύμφωνα με νεότερο δημοσίευμα της Guardian η εταιρεία GlobeScribe, με έδρα τη Βρετανία, εγκαινιάζει καινούργια υπηρεσία μεταφράσεων με Τεχνητή Νοημοσύνη, αυτή τη φορά στον χώρο της λογοτεχνίας με κόστος 100 δολάρια ανά έκδοση. Πρόκειται για ένα ακόμη κρούσμα από τον χώρο της τεχνολογίας που ήρθε για να παραμείνει απειλητική σε διάφορους τομείς της παραγωγής. «Θα υπάρχει πάντοτε χώρος για τη μετάφραση από ειδικούς, κυρίως για πολύπλοκα κείμενα υψηλής λογοτεχνικότητας» λένε από την πλευρά τους οι ιδρυτές της εταιρείας Φρεντ Φρίμαν και Μπέτσι Ρίβλι. «Αλλά η GlobeScribe.ai ανοίγει την πόρτα σε νέες δυνατότητες κάνοντας τη μετάφραση βιώσιμη για μια μεγάλη γκάμα μυθοπλαστικών έργων». Απευθυνθήκαμε στη Δήμητρα Δότση και τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, με πλούσιο μεταφραστικό έργο και απαιτητικά μεταφράσματα, ζητώντας την άποψή τους για τη χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης στον χώρο της λογοτεχνικής μετάφρασης.


Φτηνή μετάφραση για την ελίτ (ή παραφράζοντας τους Κόρε Ύδρο)

Του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου


Οι δύο ιστορίες που θα αφηγηθώ είναι πρόσφατες και αποτελούν ένα πολύ μικρό δείγμα παρόμοιων περιστατικών που ακούω/διαβάζω καθημερινά (λόγω επαγγελματικής διαστροφής, μάλλον). Ο κουστουμαρισμένος νεαρός στο μετρό μιλάει με το γραφείο. Υπάρχει άμεση ανάγκη μετάφρασης κάτι φυλλαδίων στα αγγλικά. «Δεν τα βάζεις να τα μεταφράσεις μια στιγμή», προτείνει άνετος ο κουστουμαρισμένος νεαρός στο άτομο με το οποίο συνομιλεί. Η δεύτερη ιστορία σχετίζεται με τον κόσμο του ποδοσφαίρου: αθλητική εφημερίδα ανακοινώνει το νέο απόκτημα αθηναϊκής ομάδας. Ο παίκτης έχει 4 χρόνια προϋπηρεσίας στη γαλλική Ναντ, γνωστή ως «τα Καναρίνια», λόγω κίτρινης φανέλας. «Έχει παίξει τέσσερα χρόνια στα Κανάρια Νησιά» ισχυρίζεται το άρθρο, προϊόν μηχανικής μετάφρασης, συγχέοντας φανέλες και ωδικά πτηνά με εξωτικά ισπανικά νησιά.

Ο μέσος άνθρωπος θεωρούσε πάντα ότι οι μεταφράσεις «βγαίνουν», δεν γίνονται (από ανθρώπους, με πολύ κόπο). Ε, τώρα έφτασε η στιγμή που ο μέσος άνθρωπος έχει δίκιο, τις μεταφράσεις τις βάζεις στο «μηχάνημα» και σε δευτερόλεπτα βγαίνουν. Αν υπάρξει και κανένα λάθος, δεν ενοχλεί, σας διαβεβαιώ, σχεδόν κανέναν, «πού ‘ναι το πρόβλημα» σκέφτονται όσοι έχουν μηδέν ευαισθησία με τη γλώσσα, δηλαδή, η πλειονότητα.

Αυτό που έρχεται να κάνει τώρα η GlobeScribe (και άλλες εταιρείες σαν κι αυτή) είναι να μας πει ότι «σιγά μη μου αντισταθεί η λογοτεχνία». Από τη στιγμή που υπάρχει θεαματική μείωση του χρόνου παραγωγής του μεταφράσματος και εντυπωσιακό οικονομικό όφελος, μην έχετε την παραμικρή αμφιβολία ότι η εν λόγω πρακτική θα επεκταθεί και στη λογοτεχνική μετάφραση. Ποια είναι η στάση μου απέναντι σε αυτό; Έχω δύο, μία ως μεταφραστής και μία ως καθηγητής μετάφρασης. Ως μεταφραστής δεν με αφορά να «κόψω δρόμο», μου αρέσει να παιδεύομαι. Όπως δεν έχω στο σπίτι προτηγανισμένες πατάτες ή κατεψυγμένες πίτσες (αμφότερες γρήγορες στο μαγείρεμα και οικονομικές), έτσι και δεν με ενδιαφέρει να ξεπετάξω μια μετάφραση. Ως καθηγητής λογοτεχνικής μετάφρασης, από την άλλη, ενημερώνω τους φοιτητές και τις φοιτήτριές μου για τους κινδύνους που εγκυμονεί μια τέτοια πρακτική, αλλά δεν μπορώ να τους αποτρέψω από τη χρήση των νέων τεχνολογιών, όπως δεν τους παρακινώ να μην έχουν σόσιαλ, επειδή δεν έχω εγώ.

Ποιος είναι ο σημαντικότερος κίνδυνος της μετάφρασης μέσω ΤΝ; Η χρυσή μετριότητα. Η ΤΝ μπορεί, κατά περιπτώσεις, να βγάλει χρηστικές μεταφράσεις, δεν θα βγάλει ποτέ ιδιοφυείς, αιρετικές και προκλητικές, αυτές που μας αρέσουν, δηλαδή.


Ακρίβεια και έλεγχος: οι λέξεις-κλειδιά

Της Δήμητρας Δότση


Αν ζούσε σήμερα ο Ουμπέρτο Έκο, ίσως να έλεγε για την Τεχνητή Νοημοσύνη ό,τι και πριν από αρκετά χρόνια για την επέλαση του Διαδικτύου: «Πρέπει να είσαι οπλισμένος για να το χρησιμοποιήσεις. Είναι σαν ένα πολύ γρήγορο αυτοκίνητο που πρέπει να ξέρεις να το οδηγείς. Αλλιώς πας κατευθείαν στον τοίχο». Η ΤΝ δεν είναι παρά η μετεξέλιξη εκείνης της μετάβασης στον ψηφιακό κόσμο κι όπως κάθε μετάβαση χρειάζεται και την ανάλογη προσαρμοστικότητα. Δεν θεωρώ, λοιπόν, πως εταιρείες σαν την globescribe.ai μπορούν να αντικαταστήσουν τη δουλειά ενός μεταφραστή, ούτε και πως απειλούν να μας εξοβελίσουν από τον εκδοτικό χώρο. Μας επιβάλλουν, όμως, να αναπροσαρμόσουμε εν μέρει τον τρόπο της δουλειάς μας, η οποία εξελίσσεται όπως κάθε άλλη δουλειά.

Αν αναζητήσει κανείς τα ψιλά γράμματα στο site της ίδιας της εταιρείας, θα διαβάσει τα εξής: «Κανένα σύστημα δεν είναι τέλειο. Αν το βιβλίο σας απαιτεί απόλυτη ακρίβεια, συνιστούμε να ζητήσετε από έναν φυσικό ομιλητή της γλώσσας να ελέγξει τη μετάφραση πριν από τη δημοσίευση». Δύο είναι οι λέξεις-κλειδιά: «ακρίβεια» και «έλεγχος». Για την ακρίβεια χρειάζεται ο vvvανθρώπινος νους, χρειάζεται κατανόηση του κειμένου, συναίσθημα, ενσυναίσθηση, χρειάζεται να διαβάζεις πίσω από τις γραμμές. Πώς αλλιώς να αποδώσεις το ακριβές πνεύμα ενός κειμένου, το πλαίσιό του, τον ρυθμό του, τις ανάσες του, τις πολυεπίπεδες προεκτάσεις του, τις λεπτές αποχρώσεις της γλώσσας; Δοκιμάστε να μεταφράσετε σε μια πλατφόρμα ΑΙ ένα οποιαδήποτε απόσπασμα υψηλής λογοτεχνίας. Το αποτέλεσμα είναι τουλάχιστον γελοίο. Ίσως για κάποια πιο «εύκολα» βιβλία, ή ακόμη και για ορισμένα non-fiction, να αλλάξει ο ρόλος του μεταφραστή, να περιοριστεί στη λεγόμενη «θεώρηση μετάφρασης», αλλά ακόμη και σε αυτή την περίπτωση θα χρειάζεται πάντα η παρέμβασή του, ο έλεγχός του. Χωρίς αυτόν τον έλεγχο, το κείμενο είναι καταδικασμένο να «μυρίζει μεταφρασίλα», κατά τη μεταφραστική αργκό, ή μάλλον ψηφιακή μεταφρασίλα.

Κι επειδή μπήκα στον πειρασμό να δω τι έχει να πει η ίδια η ΑΙ για το κείμενο της Guardian, ιδού η απάντησή του ChatGPT: «Μια τέτοια εταιρεία ειδική στην AI μπορεί να αντικαταστήσει τους μεταφραστές σε περιπτώσεις γρήγορης, βασικής μετάφρασης, όχι όμως σε πολυεπίπεδη λογοτεχνική σύνθεση. Η πραγματική μετάφραση είναι τέχνη και ερμηνεία, όχι απλή αντιστοίχιση λέξεων – και αυτή τη στιγμή, μόνο ένας ανθρώπινος μεταφραστής μπορεί να εξασφαλίσει το βάθος, τη φινέτσα και τον πολιτισμικό πλούτο που αξίζει ένα βιβλίο». Διαφωνεί κανείς;