Βιβλιοκριτική της Αλίκης Μανωλά για την (Α)πειθαρχία των λέξεων του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου

 

Η (Α)πειθαρχία των λέξεων του Κωσταντίνου Παλαιολόγου

 

Της Αλίκης Μανωλά 

 

 

Τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, παρ’ ότι απόφοιτη του Π.Σ. Ισπανική Γλώσσα και Πολιτισμός του ΕΑΠ, δεν είχα την τύχη να τον έχω καθηγητή στο Πανεπιστήμιο. Και λέω τύχη γιατί, όπως ξέρουν οι φοιτητές του και όπως θα διαπιστώσει όποιος διαβάσει την (Α)πειθαρχία των λέξεων που κυκλοφόρησε αναθεωρημένη πριν από λίγο καιρό από τις εκδόσεις Πεδίο [πρώτη έκδοση: Εκδόσεις Γαβριηλίδη, 2014], είναι βαθύς γνώστης των αντικειμένων που διδάσκει, και συγκεκριμένα της Ισπανικής Λογοτεχνίας, της Μεταφρασεολογίας και της Λογοτεχνικής Μετάφρασης.

     Το βιβλίο αυτό αποτελείται από κείμενα που έχουν γραφτεί σε διαφορετικές περιόδους και με διαφορετικές αφορμές και επιχειρεί να μας εισάγει στον κόσμο της ισπανόφωνης λογοτεχνίας, αλλά και να φωτίσει διάφορες πλευρές της μετάφρασης και δη της συλλογικής μετάφρασης, που είναι μια μεγάλη αγάπη του συγγραφέα.

     Το βιβλίο αποδείχτηκε μια πραγματική απόλαυση. Ενώ νόμιζα πως θα διαβάσω ένα δοκίμιο, από αυτά που συνήθως μου πέφτουν κάπως βαριά, εδώ βρήκα κείμενα διανθισμένα με παραδείγματα, με ποίηση, με διηγήματα, με Χαϊκού (!!!). Κάποια είναι κλασικά κείμενα και μεταφράσεις, όπως η μετάφραση Ισπανών ποιητών από τον Καζαντζάκη και εκείνη της Ιουλίας Ιατρίδη στην Καταχνιά του Ουναμούνο. Αλλά υπάρχουν και πράγματα που παρουσιάζονται πρώτη φορά όπως τα δεκαοκτώ ποιήματα του Μανουέλ Αλτολαγκίρε, σε μετάφραση του ίδιου του Παλαιολόγου, το διήγημα Το Μουσείο του Χοσέ Μαρία Μερίνο, μεταφρασμένο από το εργαστήρι λογοτεχνικής μετάφρασης του ΕΚΕΜΕΛ, τα 50 αστικά χαϊκού Μαύρες σταγόνες του Αντρές Νέουμαν, από τον ίδιο τον Παλαιολόγο και τους σπουδαστές στο μεταπτυχιακό «Μετάφρασης-Μεταφρασεολογίας» του Πανεπιστημίου Αθηνών, τα 5 ποιήματα του Κάρλος Βιτάλε, αποτέλεσμα εργαστηρίου συλλογικής μετάφρασης παρουσία του συγγραφέα και το διήγημα Στο τρένο του Λεοπόλδο Άλας (Κλαρίν), από τους φοιτητές και τις φοιτήτριές του στο Τμήμα Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΑΠΘ.

     Η (Α)πειθαρχία των λέξεων είναι ένα βιβλίο που, αν και απευθύνεται κυρίως σε όσους ασχολούνται ερασιτεχνικά ή επαγγελματικά με την Ισπανική Γλώσσα και Λογοτεχνία ή με τη Μετάφραση και τη Μεταφρασεολογία, διαβάζεται εύκολα και από κάποιον που δεν έχει καμία σχέση με το αντικείμενο, αλλά θα τον ενδιέφερε να μάθει κάτι παραπάνω για το θέμα αυτό.

     Για μένα, που ασχολούμαι με τη μετάφραση τα τελευταία χρόνια, ήταν πολύ σημαντικό να δω σκέψεις και απορίες μου, προβληματισμούς και αναζητήσεις, αποτυπωμένες όλες σε ένα βιβλίο από έναν άνθρωπο με τέτοιο θεωρητικό υπόβαθρο και τόση εμπειρία. Από έναν άνθρωπο που δεν φοβάται να εκτεθεί, κάτι που εμείς οι μαθητές του στα εργαστήρια μετάφρασης το γνωρίζουμε από πρώτο χέρι, ούτε σε κάτι πιο επίσημο όπως είναι ένα βιβλίο.

     Και κάπου εκεί έρχεται η ανακουφιστική συνειδητοποίηση ότι η μετάφραση είναι μια συνεχής αναζήτηση, ένας δρόμος που δεν τελειώνει ποτέ, μια διαδικασία ζωντανή και παλλόμενη, στην οποία ωστόσο μπορούμε να μην είμαστε μόνοι. Αρκεί να είμαστε ανοιχτοί στην εποικοδομητική και καλοπροαίρετη κριτική, σε διαφορετικές αναγνώσεις του ίδιου κειμένου, σε λύσεις που δεν είχαμε σκεφτεί από μόνοι μας αλλά μας πάνε ένα βήμα πιο κοντά στην πιο κοντινή απόδοση αυτού που σημαίνεται στη γλώσσα πηγή. Όπως σε όλα τα πράγματα, ο εγωισμός μπορεί να αποδειχτεί μεγαλύτερος εχθρός παρά φίλος μας.

     Και θα τελειώσω παραθέτοντας έναν από τους αφορισμούς, ένα είδος τόσο προσφιλές στον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, για τη μετάφραση της ποίησης, που συμπεριλαμβάνεται στο βιβλίο, το οποίο πιστεύω ότι σε ένα ευρύτερο πλαίσιο τοποθετεί τον μεταφραστή στη θέση που του αναλογεί στον πάνθεον της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς: «Ο σπουδαίος ποιητής δεν έδωσε ποτέ την άδειά του να μεταφραστεί έστω και ένα ποίημά του. Γρήγορα πέρασε στη λήθη».

 

 

Κωνσταντίνος Παλαιολόγος

Η (α)πειθαρχία των λέξεων

Εκδόσεις Πεδίο, 2021 [δεύτερη έκδοση αναθεωρημένη]

σελ. 207

 

Η βιβλιοκριτική δημοσιεύθηκε στην περιοδική έκδοση του ΕΑΠ: Tribuna Abierta de Estudios Hispano-Helenos, τεύχη Γ' και Δ', φθινόπωρο 2021 - χειμώνας 2022 [ https://www.eap.gr/wp-content/uploads/2022/04/teuxos-c-d.pdf ]. 

Η Αλίκη Μανωλά αποφοίτησε από τη Δραματική Σχολή του Διομήδη Φωτιάδη το 1998 και στη συνέχεια σπούδασε Ισπανική Γλώσσα και Πολιτισμό στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Από το 2018 ασχολείται με τη λογοτεχνική μετάφραση.