Τετάρτη 28 Ιουλίου 2021

Κωνσταντίνος Παλαιολόγος / Βαγγέλης Μπουμπάκης: συζήτηση στο extreme ways

 

Τα Τυφλά Ηλιοτρόπια & Η Κίτρινη Βροχή: Συζήτηση με τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο στο extreme ways

[https://www.extremeways.gr/tifla-iliotropia-kitrini-vrichi-palaiologos/]

  

Τα τυφλά ηλιοτρόπια (Αλμπέρτο Μέντεθ) – εκδ. Πάπυρος
Η κίτρινη βροχή (Χούλιο Γιαμαθάρες) – εκδ. Μέδουσα/Selas
συνάντηση με τον μεταφραστή
Κωνσταντίνο Παλαιολόγο*

 

Β.Μ: Σύστησέ/Γνώρισέ μας τους Αλμπέρτο Μέντεθ και Χούλιο Γιαμαθάρες. Τι ρόλο διαδραμάτισαν στα ισπανικά γράμματα;

Πρόκειται για δύο εντελώς διαφορετικές περιπτώσεις. Ο Χούλιο Γιαμαθάρες, γεννημένος το 1955, είναι, στα εξήντα πέντε του πλέον, ένας από τους πιο σημαντικούς εν ζωή συγγραφείς της Ισπανίας. «Ενεργός» από το 1979, έχει γράψει, και με ιδιαίτερη επιτυχία, αν κρίνουμε από τις πωλήσεις και τις βραβεύσεις των έργων του, τα πάντα: ποίηση, μυθιστορήματα, διηγήματα, ταξιδιωτικά αφηγήματα (μνημειώδες το δίτομο αφιέρωμά του στους καθεδρικούς ναούς της Ισπανία), άρθρα, κινηματογραφικά σενάρια. Τη δεκαετία του 1980 συμπεριλήφθηκε από τους κριτικούς στη γενιά των τότε νέων ισπανών αφηγητών (Αντόνιο Μουνιόθ Μολίνα, Χαβιέρ Μαρίας, Αλμουδένα Γκράντες, Ρόσα Μοντέρο κ.λπ.) που άλλαξαν, κυριολεκτικά, εκμεταλλευόμενοι και την ευνοϊκή συγκυρία της Μεταπολίτευσης, το ρου της ισπανικής λογοτεχνίας.

Ο Αλμπέρτο Μέντεθ (1941-2004), αντίθετα, είναι η γοητευτική και συνάμα τραγική περίπτωση του συγγραφέα ενός και μόνο βιβλίου• ενός βιβλίου που κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα αν πρόκειται για μυθιστόρημα ή συλλογή διηγημάτων. Μικρή σημασία έχει αυτό. Είναι ένα βιβλίο συγκλονιστικό — δεν είναι τυχαίο ότι ο Μέντεθ είναι ο μοναδικός συγγραφέας στην ιστορία της Ισπανίας που έχει κερδίσει κρατικό λογοτεχνικό βραβείο, εκείνο της Πεζογραφίας, μετά θάνατον, το 2005. Μιλάμε για Τα τυφλά ηλιοτρόπια, ένα βιβλίο που λες ότι ο Μέντεθ προετοιμαζόταν να το γράψει μια ολάκερη ζωή (το έγραψε τελικά στα 62 του) ώστε να μπορέσει ήσυχος να εγκαταλείψει τα εγκόσμια, έξι μήνες ύστερα από την κυκλοφορία του.

Β.Μ: Ποια η θεματολογία που επιλέγουν και σε ποια εποχή γράφουν τα έργα τους;

Ο Αλμπέρτο Μέντεθ στο βιβλίο του, με αφορμή τον εμφύλιο πόλεμο της Ισπανίας, γράφει, στις αρχές του 21ου αιώνα, ένα βιβλίο για την ήττα, την ήττα των νικημένων και την ήττα των νικητών• ένα βιβλίο για τον καθημερινό ηρωισμό των ανθρώπων που αποφασίζουν να πάνε κόντρα στο ρεύμα.

Το έργο του Χούλιο Γιαμαθάρες είναι, προφανώς πιο πολύπλοκο. Εδώ και περισσότερα από 40 χρόνια, έχει συνθέσει ένα έργο που, θα το πω επιγραμματικά, επικεντρώνεται, χωρίς καμία δόση γλυκανάλατης νοσταλγίας, στη διατήρηση της μνήμης ενός ολόκληρου κόσμου: των κατοίκων των χωριών της ορεινής βόρειας Ισπανίας που εγκατέλειψαν άρον άρον τις εστίες τους, τις δεκαετίες του 1950 και του 1960, σε αναζήτηση ενός καλύτερου (;) αύριο στις πόλεις. Ο Γιαμαθάρες θυμάται το τότε, αλλά δεν ξεχνάει ποτέ ότι ζει στο τώρα• εκεί έγκειται το μεγαλείο της γραφής του.

Β.Μ: Τι θα διαβάσουμε στα βιβλία Τα τυφλά ηλιοτρόπια και Η κίτρινη βροχή;

Θα διαβάσουμε, κατ’ αρχάς, μεγάλη λογοτεχνία. Βιβλία γραμμένα με την καρδιά από ανθρώπους που δεν κυνηγούν την εύκολη συγκίνηση και τις πωλήσεις. Τα τυφλά ηλιοτρόπια, όπως προείπα, είναι μια σύνθεση ιστοριών από τον εμφύλιο και τα πρώτα μετεμφυλιακά χρόνια, Η κίτρινη βροχή είναι ο σπαρακτικός μονόλογος της τελευταίας «συνείδησης» που κατοικεί σε ένα ορεινό χωριό της Αραγωνίας, εγκαταλειμμένο, όπως εκατοντάδες άλλα, από τους κατοίκους του.

Β.Μ: Αλήθεια ποιος είναι ο συμβολισμός των δύο έργων; Τι είναι Tα τυφλά ηλιοτρόπια και Η κίτρινη βροχή;

Δύσκολη ερώτηση: για μένα Η κίτρινη βροχή είναι ένας ύμνος στο δέσιμο με έναν τόπο και τη φθορά του• Τα τυφλά ηλιοτρόπια, από την πλευρά τους, είναι ένας ύμνος στην αναπόφευκτη ήττα του καθενός μας. Είναι δύο τρυφερά, σκοτεινά, «στενάχωρα» βιβλία που σε ατσαλώνουν και σε κάνουν να αντιμετωπίσεις τη ζωή όπως ακριβώς είναι: δύσκολη και μαγική.

Β.Μ: Πόσο μας βοηθούν τα αυτά τα δύο κείμενα να κατανοήσουμε τα μετεμφυλιακά χρόνια στην Ισπανία και να δούμε τις ανοιχτές πληγές που άφησε ο εμφύλιος;

Πολύ περισσότερο από οποιοδήποτε βιβλίο ιστορίας που έχει γραφτεί γι’ αυτή την περίοδο. Ο Μέντεθ αγγίζει την καρδιά του προβλήματος, αφού «τρέφεται» από τους κοινούς ανθρώπους και των δύο πλευρών του εμφυλίου που η μοίρα τούς κατέστησε «πρωταγωνιστές» σε έναν αδελφοκτόνο πόλεμο.

Το βιβλίο του Γιαμαθάρες καταπιάνεται με μία από τις κυριότερες συνέπειες που είχε εκείνος ο πόλεμος: την εγκατάλειψη, λόγω της φτώχειας και της πείνας που έφερε η εμφύλια σύρραξη, μεγάλων τμημάτων της ισπανικής υπαίθρου η οποία δεν μπορούσε πλέον να θρέψει τους ανθρώπους της.

Β.Μ: Η ανάγνωση, των δύο βιβλίων για τα οποία συζητάμε, με πήγε σε έναν ακόμα, κατά τη γνώμη μου σπουδαίο, ισπανό συγγραφέα, τον Ραφαέλ Τσίρμπες. Πες μας δύο λόγια για τη ζωή και το σπουδαίο, κατ’ εμέ, έργο του! Θυμίζω στη Ελλάδα έχουν μεταφραστεί τρία έργα του: Η καλλιγραφία (εκδ. του Εικοστού Πρώτου, μτφρ. Κων/νος Παλαιολόγος), Σκηνές κυνηγιού (εκδ. Άγρα, μτφρ. Κρίτων Ηλιόπουλος), Στην άκρη του γκρεμού (εκδ. Κέδρος, μτφρ. Βασιλική Κνήτου).

Αγγίζεις μια ευαίσθητη χορδή μου επειδή ο Ραφαέλ, που χάσαμε πρόσφατα, ήταν ένας από τους συγγραφείς που θαύμαζα και θαυμάζω πολύ, γιατί το γράψιμό του είχε μια απίστευτη γενναιότητα, όπως άλλωστε και ο ίδιος: ποτέ δεν εντάχθηκε σε «ομάδες επιρροής» και γι’ αυτό, ακόμα και στην ίδια την Ισπανία, άργησαν να τον ανακαλύψουν οι αναγνώστες. Είμαι χαρούμενος γιατί το πρώτο βιβλίο του στην Ελλάδα το βγάλαμε με τον Γιάννη Νικολόπουλο, των Εκδόσεων του Εικοστού Πρώτου. Από αυτή τη διαδικασία θα σου μεταφέρω ένα περιστατικό που καταδεικνύει εύγλωττα τον τρόπο που σκεφτόταν ο Τσίρμπες: όταν πρωτοκυκλοφόρησε στην Ισπανία, Η καλλιγραφία [La buena letra], που περιγράφει τη ζωή μιας οικογένειας από τα χρόνια του εμφυλίου μέχρι τη δεκαετία του 1980, από την πείνα του πολέμου μέχρι την ευμάρεια της μεταπολίτευσης, είχε ένα τελικό κεφάλαιο στο οποίο, με ένα άλμα μερικών ετών, μεταφερόμασταν σε μια πιο κοντινή σε εμάς εποχή στην οποία φαινόταν πλέον να έχει δοθεί λύση στα προβλήματα που διαχρονικά ταλάνιζαν την οικογένεια που πρωταγωνιστεί στο μυθιστόρημα. Στη δεύτερη έκδοση, το κεφάλαιο αυτό δεν υπήρχε. Όταν, λοιπόν, άρχισα να μεταφράζω το βιβλίο στα ελληνικά, ο Ραφαέλ μού ζήτησε να το παραλείψω και εγώ, «γιατί», μου είχε πει τότε, «κατάλαβα ότι ο χρόνος δεν γιατρεύει και δεν επιλύει τίποτα». Αυτό ακριβώς, τα βιβλία του δεν επιλύουν τίποτα, δεν καθησυχάζουν.

Β.Μ: Πληθώρα συγγραφέων και καλλιτεχνών γενικότερα (όχι μόνο Ισπανοί) καταπιάστηκε με τα γεγονότα του εμφυλίου, όπως π.χ. ο Τζορτζ Όργουελ, ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ και ο Πάμπλο Πικάσο. Συνακόλουθα υπάρχει ακόμα και σήμερα στην Ελλάδα ένας εκδοτικός οίστρος με βιβλία (λογοτεχνικά, ιστορικά, δοκίμια) που αφορούν τον ισπανικό εμφύλιο. Ποια είναι λοιπόν εκείνα τα χαρακτηριστικά (τα επιτεύγματα εάν προτιμάτε) που διεθνοποίησαν τον ισπανικό εμφύλιο και είναι άξια λόγου ακόμα και σήμερα που συζητάμε;

Ο ισπανικός εμφύλιος αποτελεί διαχρονικά ένα σύμβολο του αντιφασιστικού αγώνα. Στις μέρες μας, λοιπόν, που ο φασισμός κάθε είδους δεν έχει απλώς ξεμυτίσει στην καθημερινότητά μας, αλλά σε πολλές εκφάνσεις της δείχνει να επικρατεί, είναι πάντα ελπιδοφόρο και εποικοδομητικό να θυμόμαστε τα διδάγματα που πήραμε από εκείνη τη σύρραξη (και) μέσα από την Τέχνη, κυρίως μέσα από αυτή.
Από αυτή την άποψη, καλωσορίζουμε στην Ελλάδα το μυθιστόρημα του Χαβιέρ Θέρκας (κυκλοφόρησε τον Ιούλιο του 2020 από τις Εκδόσεις Πατάκη, σε μτφρ. Γεωργίας Ζακοπούλου), Ο μονάρχης των σκιών, το οποίο αποτελεί μια «αυτοβιογραφική» προσέγγιση του Θέρκας στον πόλεμο που σημάδεψε την οικογένειά του και, μέσω αυτής, τον ίδιο.

 

 

συνέντευξη:
Βαγγέλης Μπουμπάκης
Ιούλης 2021


*Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος είναι καθηγητής Εφαρμοσμένης Μεταφρασεολογίας με ειδικό αντικείμενο την Ισπανική Λογοτεχνία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.




 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου