Βιβλιοκριτική του Φίλιππου Φιλίππου για τις Ασημένιες σφαίρες του Έλμερ Μεντόσα

Σέχτες, ναρκωτικά και σεξ στο Μεξικό

Μέσα από μια αστυνομική ιστορία ο Μεξικανός Έλμερ Μεντόσα πραγματεύεται τη βίαιη πραγματικότητα της πατρίδας του

Οι έλληνες αναγνώστες γνωρίζουν έναν ήρωα της μεξικανικής αστυνομικής λογοτεχνίας, τον ιδιωτικό ντετέκτιβ Έκτορ Μπελασκοαράν Σάυν (δημιούργημα του Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ), που αναλαμβάνει την εξιχνίαση ποικίλων υποθέσεων. Τώρα τους δίνεται η ευκαιρία να γνωρίσουν και τον αστυνομικό επιθεωρητή Έντγκαρ Μεντιέτα, τον επιλεγόμενο Ζερβοχέρη, ήρωα του Έλμερ Μεντόσα, πρωταγωνιστή στις Ασημένιες σφαίρες.

Ο Μεντόσα, καθηγητής Ισπανόφωνης Λογοτεχνίας στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Σιναλόα, μέλος της Μεξικανικής Ακαδημίας Γραμμάτων, γεννήθηκε στο Κουλιακάν της πολιτείας Σιναλόα, ένα λιμάνι στον Ειρηνικό Ωκεανό. Στο παρόν μυθιστόρημα πραγματεύεται τη ζωή στο σύγχρονο Μεξικό. Η ιστορία του δεν διαδραματίζεται όμως στην Πόλη του Μεξικού, την πρωτεύουσα της χώρας, αλλά στο Κουλιακάν.

Προτού εμπνευσθεί τον ντετέκτιβ Μεντιέτα, ο Μεντόσα είχε γράψει διηγήματα που εκδόθηκαν σε συλλογές, καθώς και δύο δοκίμια σχετικά με το εμπόριο ναρκωτικών στην πατρίδα του. Με το ίδιο θέμα βγήκαν τέσσερα μυθιστορήματά του, για να καθιερωθεί στη συνέχεια με τις Ασημένιες σφαίρες, όπου έκανε για πρώτη φορά την εμφάνισή του ο Έντγκαρ Μεντιέτα.

Ευθύς εξαρχής οφείλουμε να ειδοποιήσουμε τον αναγνώστη για το εξής: μολονότι η δομή του μυθιστορήματος δεν διαφέρει από εκείνη των ομοειδών αναγνωσμάτων (αρχή, μέση, τέλος), η αφήγηση του Μεντόσα είναι μοντερνιστική. Εν πολλοίς θυμίζει -ή παραπέμπει σε αυτήν- τη γραφή του Τζέιμς Τζόις στον Οδυσσέα και του Κάρλος Φουέντες στο Ο θάνατος του Αρτέμιο Κρους, κάτι που ενδεχομένως να δημιουργήσει αναγνωστικές δυσχέρειες.

Δεν πρόκειται δηλαδή για ένα βιβλίο που μπορεί να διαβαστεί μια κι έξω. Απαιτεί εγρήγορση και κάποιον -ελάχιστο- χρόνο για την κατανόηση των δρωμένων, αφού απουσιάζουν οι διάλογοι και τα λόγια των ομιλούντων μπερδεύονται με εκείνα του τριτοπρόσωπου αφηγητή. Εφόσον ο αναγνώστης ξεπεράσει την πρώτη δυσκολία και μπει στο πνεύμα του συγγραφέα, τότε θα απολαύσει ένα εξαιρετικής ποιότητας κείμενο, το οποίο θα τον καθηλώσει σε βαθμό που δεν θα θέλει να το αφήσει.

Ως μότο για την αρχή του βιβλίου ο συγγραφέας επιλέγει δύο φράσεις που σχετίζονται με το διττό κεντρικό θέμα του, που είναι το έγκλημα στο Μεξικό ή το έγκλημα... και το Μεξικό. Η πρώτη αφορά το έγκλημα (ή το κακό) και υπογράφεται από τον Αλβέρτο Αϊνστάιν: «Η ζωή είναι επικίνδυνη, όχι για τους ανθρώπους που κάνουν το κακό, αλλά για εκείνους που κοντοστέκονται να δουν τι τρέχει». Η δεύτερη φράση αναφέρεται στο Μεξικό και είναι του ισπανομεξικανού δημοσιογράφου Χοακίν Λόπες-Δόριγα: «Το Πραγματικό Μεξικό πολλούς τους τρομάζει, όχι επειδή υπάρχει, αλλά γιατί γίνεται λόγος γι' αυτό».

Το Μεξικό, λοιπόν. Στο πρώτο κεφάλαιο βλέπουμε τον αστυνομικό επιθεωρητή στο γραφείο ενός ψυχοθεραπευτή, του δόκτορος Πάρα, ο οποίος συμβουλεύει τον ασθενή του να πάψει να πίνει, για να μην μπλέξει το αλκοόλ με τα αγχολυτικά, και του συνιστά να επαναδραστηριοποιηθεί ερωτικά. Ο σαραντάρης ήρωας έχει πέσει σε κατάθλιψη διότι τον παράτησε η γυναίκα που αγάπησε. Στα επόμενα κεφάλαια μαθαίνουμε πως η Πάολα Ροντρίγκες με ένα πιστόλι στο χέρι πάει να σκοτώσει τον εραστή της, τον δικηγόρο Μπρούνο Κανισάλες, στο σπίτι του, επειδή την εγκατέλειψε. Οταν τον βλέπει νεκρό, επιστρέφει στο σπίτι της και αυτοκτονεί με το ίδιο πιστόλι.

Ο Έντγκαρ Μεντιέτα, που αναλαμβάνει να εξιχνιάσει τη δολοφονία του δικηγόρου -η σφαίρα που τον σκότωσε ήταν ασημένια-, αναζητεί τον δράστη στην οικογένεια του θύματος, του οποίου ο πατέρας, πρώην υπουργός, ετοιμάζεται να κατεβεί υποψήφιος στις προσεχείς προεδρικές εκλογές, στα μέλη μιας παράξενης σέχτας στην οποία ανήκε ο Κανισάλες και σε μια οικογένεια μαφιόζων, των Βαλντές, που ελέγχουν τη διακίνηση ναρκωτικών στην περιοχή.

Εκ πρώτης όψεως, υπεύθυνοι για τη δολοφονία είναι οι Βαλντές, οι οποίοι έχουν μια ομάδα από μπράβους που σκοτώνουν όποιον σταθεί εμπόδιο στα σχέδιά τους, επειδή ο Κανισάλες υπήρξε εραστής της κόρης του αρχινονού. Οι ίδιοι είναι οι χρηματοδότες, εκτός των άλλων, και της πολιτικής εκστρατείας του πατέρα του δικηγόρου. Ωστόσο το κλειδί της υπόθεσης είναι ο Κανισάλες, διάσημος αμφισεξουαλικός άνδρας, τον οποίο αγαπούν και μισούν σχεδόν όλα τα πρόσωπα του δράματος τα οποία εμπλέκονται ερωτικά μαζί του. Διότι το σεξ είναι η κινητήρια δύναμη που διέπει τις σχέσεις των ηρώων και δευτερευόντως το χρήμα: ο ίδιος ο αστυνομικός επιθεωρητής ως παιδί είχε πέσει θύμα αποπλάνησης από έναν ιερωμένο. Και είναι αυτό το παιδικό τραύμα που τον οδηγεί στο γραφείο του ψυχοθεραπευτή.

Η δικαιοσύνη στα χέρια των εγκληματιών

Μέσω ενός συνηθισμένου εγκλήματος πάθους ή εκδίκησης με άγνωστο δράστη, ο Έλμερ Μεντόσα μιλάει για τη σύγχρονη πραγματικότητα του Μεξικού. Μιας χώρας με μεγάλη ιστορία, σπουδαίους συγγραφείς (Φουέντες, Χουάν Ρούλφο), σημαντικούς καλλιτέχνες (Ντιέγκο Ριβέρα, Φρίντα Κάλο), αλλά και με διεφθαρμένη αστυνομία, ανήθικους πολιτικούς, σκοτεινούς επιχειρηματίες, εμπόρους ναρκωτικών, συμμορίες με Καλάσνικοφ, επαγγελματίες δολοφόνους και εκατόμβες νεκρών των οποίων οι δολοφόνοι δεν βρίσκονται ποτέ, καθώς «η δικαιοσύνη βρίσκεται στα χέρια των εγκληματιών». Μαθαίνουμε ότι, υποκαθιστώντας το κράτος, οι έμποροι ναρκωτικών δίνουν δουλειές σε ανέργους, χρηματοδοτούν μουσικά συγκροτήματα, προγράμματα ανθρωπιστικής βοήθειας.

Ο Μεντόσα μιλάει επίσης για μια χώρα που οι κάτοικοί της τη λατρεύουν, παρά τις εκάστοτε απογοητεύσεις τους, ακόμη και όταν τους κάνει να κλαίνε, όπως στην περίπτωση που η εθνική ομάδα ποδοσφαίρου του Μεξικού έχασε από την αντίστοιχη των ΗΠΑ στη διαδικασία των πέναλτι.

Με ποιητική γραφή την οποία μεταφέρει έξοχα στα ελληνικά ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, με χιούμορ, αναφορές σε γνωστά έργα της λογοτεχνίας και του κινηματογράφου (π.χ. η επανασύνδεση του ήρωα με μια παλιά του αγάπη, την Γκόγκα, θυμίζει τρόπον τινά το «Ο έρωτας στα χρόνια της χολέρας» του Μάρκες), συνταγές τοπικών φαγητών και σκηνές σεξ, ο Έλμερ Μεντόσα μάς χαρίζει ένα εξαιρετικό λογοτεχνικό κείμενο που δεν τέρπει μόνο, αλλά κυρίως προβληματίζει.

ΤΟ ΒΗΜΑ:  19/08/2012