Δύο κείμενα για την ιβηροαμερικάνικη λογοτεχνία με αφορμή το VII Festival LEA

Τι εννοούμε με τον όρο ιβηροαμερικανική λογοτεχνία;

4 «ακραία» ποιητικά δείγματά της - κείμενο & μεταφράσεις ποιημάτων: ΝΙΚΟΣ ΠΡΑΤΣΙΝΗΣ

Η ερώτηση, επί της ουσίας, θέτει έμμεσα το θέμα της ιβηροαμερικανικής κουλτούρας και, σε τελική ανάλυση, της ιβηροαμερικανικής «ταυτότητας», που δεν έπαψε ποτέ να υπάρχει και να μεταλλάσσεται. Μέσα από μια γενεαλογική προσέγγιση διαπιστώνουμε πως τόσο η Ισπανία όσο και η Πορτογαλία σφυρηλατήθηκαν ως «κοινωνίες των συνόρων», μέσα από τη σύγκρουση όσο και τη σύντηξη του χριστιανικού και του ισλαμικού στοιχείου –στα τέλη του Μεσαίωνα– και πως αυτή η σύγκρουση και σύντηξη μεταφέρθηκαν, δίχως ουσιαστικά χρονική διακοπή, και στην αντίπερα όχθη του Ειρηνικού. Εκεί, το στοιχείο που έδωσε τον τόνο στα επιμέρους πολιτισμικά μορφώματα ήταν ο εκμιγαδισμός: μικτοί γάμοι ιθαγενών με ευρωπαίους, επηρεασμός των επισήμων γλωσσών (ισπανικών και πορτογαλικών) από τις ντόπιες (στο ρόλος που έπαιξε άλλοτε η αραβική), επιβίωση ντόπιων (ή και αφρικανικών, στη συνέχεια) θρησκευτικών παραδόσεων παρά τον εκχριστιανισμό. Το αποτέλεσμα στις αποικίες επηρέασε και τις μητροπόλεις, που ήταν κράτη με αρκετά «ανοιχτή» εθνική ταυτότητα (η Ισπανία ειδικότερα ήταν μια πολυεθνική Αυτοκρατορία, χαρακτηριζόμενη από τον καθολικό οικουμενισμό). Η σύγκρουση και η σύντηξη συνεχίζονται ακάθεκτες σήμερα εκείθεν των συνόρων Μεξικού και ΗΠΑ, τα ισπανικά κερδίζουν έδαφος έναντι των αγγλικών, ενώ τα spanglish είναι μια de facto αναγνωρισμένη μορφή καθημερινής –και όχι μόνον…- επικοινωνίας.

                                    Ο κοριός

Παραφυλά  και  κυνηγά  τον  ύπνο  σου όταν  έρθει,

στο μεσοφόρι  κατοικεί  πολύ  καλά  κρυμμένος!

Και  πάντα  νύχτα  περπατά και  στο  κορμί  εισβάλλει

ακόμα  κι  αν  πανάκριβα  ρούχα  είναι  κανείς ντυμένος,

δεν  του  ξεφεύγει  άνθρωπος,  διακρίσεις  δεν  γνωρίζει,

και  τα μεριά  της  όμορφης  δαγκώνει  μανιασμένος,

το  στόμα  έχει  εχθρικό,  σαν  λόγχη  ακονισμένο,

χέρια;   δεν ξέρει  τι είν’  αυτά!  Τελείως  στερημένος.

Δεν πα να λεν οι κοπελιές,  ό,τι γουστάρει  κάνει,

με  κάθε  τρυφερό  κορμί  παίζει  ξετρελαμένος,

και  μακριά  να  τον  κρατάς  αυτός  ξαναγυρίζει,

να  παρατήσει  δεν  μπορεί  ό,τι  είναι  μαθημένος.

Η  κάθε του  δαγκωματιά  βάφει  -σαν  να  ’ταν  χέννα-

και  απ’  το  αίμα  της  καρδιάς  μένεις  στιγματισμένος.

Γυμνός  μες στη νυχτιά  ορμά   ζημιά  να προκαλέσει 

σαν   μονομάχοςˑ μα  κι απ’  τη μύγα  πιο  πολύ  είναι  απαξιωμένος.

του Iμπν Σουχάιντ από την Κόρδοβα, 992-1035, γραμμένο στα αραβικά – ο Ιμπν Σουχάιντ θεωρείται ο προπομπός και ο εισηγητής στην Ανδαλουσία των στοιχείων που θα καθορίσουν στη συνέχεια το κατεξοχήν ισπανικό είδος της picaresca: Θερβάντες, Κεβέδο κ.λπ.

>.<>.<>.<>.<

        Ξένος στίχος

Η καρδιά μου σε σας κατοικεί

         Σχόλιο

Την καρδιά μου έχουν κλεμμένη,

να μιλάω μ’ είδε ο Έρως θυμωμένα

κι είπε: -«Μάτια έχουν αρπαγμένη

την καρδιά σου, όμορφα είναι φτιαγμένα,

όμοια τους ποτέ δεν είδα στη ζωή την περασμένη.

   »Και δεν είναι σαν τις χάρες τις κοινές

αυτές που στην κρατάνε φυλακή».

Του Έρωτα τα λόγια είχανε λογική,

κυρία μου, και είναι προφανές:

Η καρδιά μου σε σας κατοικεί.

του Λουίς ντε Καμόενς, 1524-1579, γραμμένο στα ισπανικά – ο Καμόενς θεωρείται ο μεγαλύτερος πορτογάλος ποιητής, συγγραφέας του εθνικού επικού ποιήματος της Πορτογαλίας, με τίτλο Οι Λουσιτανοί

>.<>.<>.<>.<

Επιστροφή

Τι να τον κάνω το σπόρο

αν δε γίνει δέντρο;

Τι να το κάνω το ποτάμι

αν δε γίνει θάλασσα;

Τι να το κάνω το χαμόγελο

αν δε γίνει έρωτας;

Όμως,

Πού πάει το δέντρο αν δε

γίνει ξανά σπόρος;

Πού πάει το ποτάμι αν δεν

γίνει ξανά πηγή;

Πού πάει ο έρωτας αν δε

γίνει ξανά χαμόγελο;

                                      του Πατρίκ Ζοχανσόν Κεροντράν, γεν. το 1946, Γάλλου που ζει στο Μεξικό, 

γραμμένο στη γλώσσα νάουατλ

>.<>.<>.<>.<

Να με θυμάσαι forever,

Always στο μυαλό σου.

Πάρε με στο δρόμο σου,

Να με θυμάσαι in your way.

Γιατί υπάρχει κάποιος live,

Nice, που σε κάνει να δονείσαι.

Dream είναι το επάγγελμά του,

Πάνω από ένας οι πειρασμοί.

Μπορoύν να διασχίσουν τη θάλασσά σου,

Κι η  λαχτάρα σου σε κάνει να ξεχνάς.

Remember who Im,

Και dont forget who you are.

Δυο τρελοί ερωτευμένοι,

Που ζούνε χωρισμένοι,

Όπως η κόρη και το βλέφαρο.

Και να θυμάσαι πως ήμουν εγώ μονάχα,

Only me, εκείνος που σε έχει αγαπήσει.

                                     ποίημα ανωνύμου στα spanglish,

σύγχρονο – από το Διαδίκτυο

+=+=+=+=+=+=+=

Σε ποια γλώσσα γράφεται η ιβηροαμερικάνικη λογοτεχνία;

του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου

Από τα τέλη του περασμένου αιώνα και κυρίως από τη δημοσίευση, το 1999, του κομβικού βιβλίου της Pascale Casanova La République mondiale des Lettres, έχει ξεκινήσει και πάλι με ένταση η παλιά (από την εποχή του Ρομαντισμού) συζήτηση που αφορά τη μελέτη της λογοτεχνίας στην ολότητά της, ως ένα παγκόσμιο φαινόμενο, μια συζήτηση που φιλοδοξεί να καταδείξει το πόσο αναχρονιστική είναι στις μέρες μας η, μέχρι ομφαλοσκόπησης, εστίαση στις αποκαλούμενες εθνικές λογοτεχνίες. Μοιραία μια τέτοια αντίληψη περί λογοτεχνίας, αναβαθμίζει το ρόλο των λογοτεχνικών έργων που μεταφράζονται σε μια γλώσσα, αφού οι μεταφράσεις αποτελούν και εκείνες δυναμικά στοιχεία του λογοτεχνικού κανόνα ενός πολιτισμού. Υπ’ αυτήν την έννοια, για να χρησιμοποιήσουμε ένα παράδειγμα, εντάσσονται στην ισπανόγραφη λογοτεχνική παράδοση τα έργα του Λόρκα, του Μπόρχες ή του Πας, αλλά και οι μεταφράσεις στα ισπανικά έργων της παγκόσμιας λογοτεχνίας, πολλώ μάλλον όταν οι μεταφράσεις έχουν γίνει από καταξιωμένους μεταφραστές (που μπορεί να είναι και λογοτέχνες).

          Αυτή η αντίληψη της λογοτεχνίας σαν ένα παγκόσμιο σύστημα στο πλαίσιο του οποίου «συμβιώνουν» αρμονικά (ή όχι) πρωτότυπα έργα και μεταφράσεις, δεν παύει να αναγνωρίζει την ύπαρξη γλωσσικών υποσυστημάτων (πώς θα μπορούσε να το κάνει άλλωστε όταν αναβαθμίζει το ρόλο των μεταφραστών στη διαμόρφωση του παγκόσμιου λογοτεχνικού κανόνα), όπως, για παράδειγμα, τα υπερεθνικά υποσυστήματα της αγγλόφωνης ή της γαλλόφωνης λογοτεχνίας. Στην περίπτωση της ιβηροαμερικάνικης λογοτεχνίας έχουμε ναι μεν να κάνουμε με ένα υπερεθνικό λογοτεχνικό (υπο)σύστημα ταυτόχρονα, όμως, βρισκόμαστε «αντιμέτωποι» με ένα πολυγλωσσικό σύστημα, αφού πέραν των δύο πιο διαδεδομένων γλωσσών, των ισπανικών-καστιλλιάνικων και των πορτογαλικών, έχουμε πολλές μικρότερες, από άποψη ομιλητών αλλά και λογοτεχνικής παράδοσης, γλώσσες, όπως τα βασκικά, τα καταλανικά ή τα κέτσουα που όμως παράγουν όλο και περισσότερη λογοτεχνία.

          Ο Κορτάσαρ, ο Ατσάγα, ο Σαραμάγου ή ο Πάμιες δεν γράφουν στην ίδια γλώσσα ούτε είναι ομοεθνείς, ανήκουν όμως (όπως και ο μεταφρασμένος στα πορτογαλικά, καταλανικά, καστιλλιάνικα κ.λπ. Καβάφης, για να επιλέξουμε ένα «κοντινό» μας παράδειγμα) στην ευρεία οικογένεια της ιβηροαμερικανικής λογοτεχνίας και μας καταδεικνύουν ότι ο μόνος δρόμος για να φτάσουμε σε μια πραγματική «παγκόσμια λογοτεχνία» περνάει μέσα από την αναγνώριση των υπεργλωσσικών και υπερεθνικών λογοτεχνικών κοινοτήτων.   

Tα εν λόγω κείμενα παρουσιάστηκαν στην εναρκτήρια εκδήλωση του 7ου Φεστιβάλ ΛΕΑ στις 15 Ιουνίου του 2015.