Καλύτερα να κοιτάς τα αστέρια παρά να βλέπεις
αστεράκια ή Γιατί δεν πρέπει να
εμπιστεύεται κανείς τυφλά το ίντερνετ
του Φερνάντο Σορεντίνο
Το 1924 ο εικοσάχρονος Πάμπλο
Νερούδα εκδίδει στο Σαντιάγο της Χιλής το δεύτερο βιβλίο του, στον εκδοτικό
οίκο Nascimento, με τίτλο Είκοσι ερωτικά ποιήματα και ένα τραγούδι χωρίς καμμιάν ελπίδα. Από
αυτά, το «Ποίημα 20» έγινε ιδιαίτερα διάσημο. Ποιος δεν θυμάται τους όμορφους
αλεξανδρινούς στίχους που το συνθέτουν; Το ποίημα ξεκινάει ως εξής:
Puedo escribir los versos
más tristes esta noche.
Escribir, por ejemplo: «La
noche está estrellada,
Στην καθομιλουμένη, θα μπορούσαμε να πούμε: «Χθες, το πρωινό ήταν
συννεφιασμένο, το απόγευμα ηλιόλουστο και η νύχτα έναστρη». Κάτι το οποίο,
προφανώς, δεν μπορεί παρά να σημαίνει, πάνω κάτω, ότι «τα σύννεφα είχαν καλύψει
τον ουρανό το πρωί, ο ήλιος έλαμπε το απόγευμα και τα αστέρια λαμπύριζαν τη
νύχτα». Αυτός είναι ο λόγος που εξεπλάγην όταν βρήκα εντελώς τυχαία στο
ίντερνετ[2]
πως ο αμερικανός μεταφραστής W[illiam] S[tanley] Merwin το είχε αποδώσει
ως εξής:
Tonight I can write the
saddest lines.
Write for example, «The night
is shattered
and the blue stars shiver in
the distance».
Βέβαια, σύμφωνα με το αγγλοϊσπανικό λεξικό Simon and Schuster’s International Dictionary, η πρώτη σημασία του ρήματος shatter είναι: «καταστρέφω, κάνω κομμάτια, σπάω, συντρίβω, θρυμματίζω, κατακερματίζω». Δηλαδή,
στην εκδοχή του Merwin, η νύχτα δεν είναι estrellada
με την έννοια «έναστρη», αλλά estrellada
με την έννοια «συντριμμένη». Αντίθετα, οι μεταφραστές David Ossman και Carlos
B. Hagen[3],
το είχαν αποδώσει ως εξής:
I can write the saddest poem
of all tonight.
Write, for instance: «The
night is full of stars,
and the stars, blue, shiver in
the distance».
Έτσι έχουν τα πράγματα, συλλογίστηκα:
ενώ στη μετάφρασή τους οι Ossman και Hagen είδαν στον ουρανό γαλήνια και αληθινά
αστέρια, ο Merwin, σκοντάφτοντας σε μια γλωσσική πέτρα που τον κατακρήμνισε σε
άτοπο νόημα, είδε, μεταφορικά μόνο, αστεράκια, ως συνέπεια ενός δυνατού
χτυπήματος. Ωστόσο, δεδομένου ότι ο Merwin είναι
μεταφραστής που χαίρει ιδιαίτερης εκτίμησης, και ότι τα κείμενα που
αναπαράγονται στο ίντερνετ δεν είναι πάντα απολύτως αξιόπιστα, προσπάθησα να επαληθεύσω
την ύπαρξη της εν λόγω μετάφρασης στην έκδοση Twenty Love Poems and a Song of Despair[4]. Καθώς ήταν αδύνατον να βρω αυτό το
βιβλίο στο Μπουένος Άιρες, κατάφερα να μου στείλει το συγκεκριμένο απόσπασμα μια
φίλη από τις ΗΠΑ, η Michele McKay Aynesworth[5].
Και είναι
γεγονός ότι σε αυτό το βιβλίο η μετάφραση του Merwin είναι αρκετά διαφορετική:
Write, for example, «The night
is starry
and the stars are blue and
shiver in the distance» (σελ. 57).
Συνεπώς, αυτό σημαίνει, ότι ο Merwin μετέφρασε άψογα την έναστρη νύχτα του Νερούδα. O λόγος, όμως,
για τον οποίον η εκδοχή με το ασυνάρτητο shattered
εμφανίζεται σε τόσες ιστοσελίδες, αποτελεί για μένα μυστήριο. Αυτό το
μυστήριο με έκανε να υποπτευθώ ότι ίσως ούτε η μετάφραση που κυκλοφορεί στο ίντερνετ
και αποδίδεται στους Ossman και Hagen είναι η αυθεντική. Έτσι –ακόμα και με κίνδυνο αυτή η
κυρία να με στείλει, και με το δίκιο της, στο διάολο– ενόχλησα ξανά τη Michele,
ζητώντας της αυτή τη φορά να αναζητήσει την εν λόγω μετάφραση και να εξακριβώσει
πώς εμφανίζεται στο βιβλίο[6].
Πράγματι, και χάριν στη γυναικεία ανεκτικότητά της, η υποψία μου επιβεβαιώθηκε:
and the planets, blue, twinkle far away» (σελ. 77).
Από αυτό το συμβάν –τόσο ποιητικό,
θλιμμένο, έναστρο, αστρικό και πλανητικό– μπορούμε να εξαγάγουμε το εξής
δίδαγμα: το ίντερνετ είναι αναμφίβολα πολύ χρήσιμο για να ενημερωνόμαστε με ταχύτητα,
αλλά τουλάχιστον όσον αφορά τα λογοτεχνικά ζητήματα (όπου επικρατούν λεπτές
έννοιες και αποχρώσεις) τα βιβλία εξακολουθούν να είναι το πιο κατάλληλο
εργαλείο.
Φερνάντο
Σορεντίνο: αργεντινός συγγραφέας και καθηγητής λογοτεχνίας, γεννημένος το 1942
στο Μπουένος Άιρες. Έργα του έχουν μεταφραστεί σε 12 γλώσσες.
Η μετάφραση είναι
προϊόν του μαθήματος «Μετάφραση από τα Ισπανικά στα Ελληνικά» που διδάσκει ο
επίκουρος καθηγητής Κωνσταντίνος Παλαιολόγος στο πλαίσιο του Διατμηματικού
Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ «Διερμηνεία
και Μετάφραση», κατεύθυνση Μετάφρασης. Συμμετείχαν οι φοιτήτριες: Χριστίνα
Ευθυμίου, Θωμαή Κωνσταντίνου, Ανδρομάχη Παπαγγελή, Χρυσούλα Χρυσουλάκη.
>.<
Mejor ver
estrellas que ver las estrellas o De cómo no conviene confiar demasiado en Internet
por Fernando Sorrentino
En 1924 el veinteañero Pablo Neruda da a conocer, en Santiago de Chile y
con el sello de la editorial Nascimento, su segundo libro, Veinte
poemas de amor y una canción desesperada. De ellos, el «Poema 20» alcanzó
una especial celebridad. ¿Quién no recuerda los bellos alejandrinos que lo
componen? Los primeros dicen:
Puedo escribir los versos
más tristes esta noche.
Escribir, por ejemplo: «La
noche está estrellada,
y tiritan, azules, los
astros, a lo lejos».
Ahora bien, en el habla cotidiana podríamos decir: «Ayer, la mañana estuvo
nublada; la tarde, soleada, y la noche, estrellada». Lo cual, en apariencia, no
puede significar otra cosa que, palabras más, palabras menos, «las nubes
cubrieron el cielo por la mañana, el sol nos iluminó por la tarde y las
estrellas brillaron por la noche». Por tal motivo me dejó perplejo encontrar
—por el mero azar de Internet—[7]
que el traductor norteamericano W[illiam] S[tanley] Merwin lo habría puesto de
esta manera:
Tonight I can write the
saddest lines.
Write for example, «The night
is shattered
and the blue stars shiver in
the distance».
Ocurre que, según el Diccionario Internacional Simon and Schuster.
Inglés / Español, el verbo shatter, en su primera acepción,
significa «destrozar, despedazar, astillar, hacer añicos; estrellar, romper».
Es decir que, en la versión de Merwin, la noche no está estrellada en
el sentido de «plena de estrellas» sino estrellada en el
sentido de «hecha añicos». En cambio, los traductores David Ossman y Carlos B.
Hagen[8] habrían
entendido:
I can write the saddest poem
of all tonight.
Write, for instance: «The
night is full of stars,
and the stars, blue, shiver in
the distance».
Así son las cosas —me dije—: mientras que, en sus respectivas traducciones,
Ossman y Hagen vieron en el cielo plácidas y verdaderas estrellas, Merwin —al
tropezar con alguna piedra lingüística que lo precipitó en el dislate— sólo vio
las metafóricas estrellas que son secuela de todo golpe fuerte. Sin embargo, y
puesto que Merwin es un traductor en extremo prestigioso, y que no siempre son
enteramente confiables los textos que se reproducen en Internet, traté de
verificar dicha traducción en el volumen Twenty Love Poems and a Song
of Despair.[9] Como no me
resultó posible encontrar tal libro en Buenos Aires, logré que Michele McKay
Aynesworth,[10] amiga de
Estados Unidos, me comunicara el dato preciso.
Y lo cierto es que, en tal volumen, la traducción de Merwin aparece de modo
bastante diverso:
Write, for example, «The night
is starry
and the stars are blue and
shiver in the distance» (p. 57).
Esto significa, por ende, que Merwin tradujo perfectamente la estrellada
noche de Neruda. Por qué la versión con el disparatado shattered aparece
en tantos sitios de Internet constituye para mí un enigma. Este enigma me llevó
a sospechar que, tal vez, tampoco la traducción que en Internet se les atribuye
a Ossman y Hagen sea la auténtica. De manera que —aun a riesgo de que esta dama
me enviase, con justa razón, al mismísimo demonio— volví a molestar a Michele,
pidiéndole ahora que buscase esta traducción y verificara cómo aparecía en el
libro.[11] En
efecto, y gracias a su femenina indulgencia, mi sospecha se confirmó:
Write, for instance: «The
night is full of stars,
and the planets, blue, twinkle
far away» (p. 77).
De este episodio —poético, triste, estrellado, astral y planetario— podemos
extraer la siguiente enseñanza: Internet es, sin duda, muy útil para informarse
con rapidez, pero, al menos en cuestiones literarias (donde imperan sutilezas y
matices), los libros siguen siendo el instrumento más adecuado.
Fernando
Sorrentino es escritor argentino que nació en Buenos Aires en noviembre
de 1942. Su obra ha sido traducida a 12 idiomas.
[1]
Μπορώ να γράψω τους πιο θλιμμένους
στίχους απόψε. // Να γράψω για παράδειγμα: «Έναστρη είν’ η νύχτα / και
τρεμοπαίζουν, ασημένια, τ’ αστέρια εκεί μακριά» [Σ.τ.Μ.].
[3] Πάντα σύμφωνα με το ίντερνετ: http://www.naseeb.com/villages/journals/i-can-write-20338 (Πρόσβαση 29/10/2014).
[4] Πάμπλο Νερούδα, Twenty Love Poems and a Song of Despair, μετάφραση W. S. Merwin (δίγλωσση έκδοση), Λονδίνο, Cape, 1969, σελ. 70.
[5] Για την οποία γίνεται λόγος στο περιοδικό Εl Τrujamán στο άρθρο μου, «Esófago en la plaza: de cómo Roberto no logró engañar a Michele».
[6]
Πάμπλο Νερούδα, The Early Poems, μετάφραση David Ossman και Carlos B. Hagen, Νέα Υόρκη, New Rivers Press, 1969, σελ. 100.
[7] Por
ejemplo: http://www.westal.net/hp/mint/poems/puedo.htm (Consultada el 29 de octubre de 2014).
[8] Siempre según Internet: http://www.naseeb.com/villages/journals/i-can-write-20338 (Consultada
el 29 de octubre de 2014).
[9] Pablo
Neruda, Twenty Love Poems and a Song of Despair, translated by W. S. Merwin (edición bilingüe), Londres, Cape, 1969, 70 pp.
[10] De quien se habla en el trujamán «Esófago en la plaza: de cómo Roberto
no logró engañar a Michele».
[11] Pablo Neruda, The Early Poems, translated
by David Ossman and Carlos B. Hagen, Nueva York, New Rivers Press, 1969,
100 pp.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου