Συνέντευξη της Carmen Yáñez στη Γεωργία Χάρδα για το Fractal

 

Carmen Yáñez: «Ο μισογυνισμός ξεσηκώνει θύελλες, μα τελικά σβήνει σαν φλόγα που χάνεται στο σκοτάδι»

 

Συνέντευξη της Carmen Yáñez στη Γεωργία Χάρδα για το Fractal με αφορμή το Ένας έρωτας έξω απ’ το χρόνο, εκδόσεις Opera, μτφρ. Μαρία Αθανασιάδου, Θεώνη Κάμπρα, Αλίκη Μανωλά, Ιφιγένεια Ντούμη, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος. 

 

 

«Ήμουν τόσο κοντά στην πιθανότητα του θανάτου που σκέφτηκα ότι ο τρόμος δεν θα έφευγε ποτέ, ήταν νύχτες που έβλεπα εφιάλτες, ωστόσο, βγήκα από την κατάσταση, σιγά-σιγά άφησα πίσω το φόβο και επέστρεψα. Είμαι πεισματάρα, αλλά πιστεύω πως η σκέψη ότι ήμουν στη σωστή πλευρά της ζωής μου έδωσε αυτή τη δύναμη» 

 

 

Η βραβευμένη Χιλιανή ποιήτρια και συγγραφέας, Carmen Yáñez, ανοίγει την καρδιά της αποκλειστικά στο fractal και μιλάει γι’ έναν έρωτα που ξεπερνά τα όρια του χρόνου και της απώλειας. Μέσα από τις λέξεις αναδύονται οι αναμνήσεις μιας εποχής που έζησε δίπλα στον κορυφαίο Χιλιανό συγγραφέα, σκηνοθέτη, δημοσιογράφο και πολιτικό ακτιβιστή Luis Sepúlveda. Μια εποχή γεμάτη πάθος, αγώνα και σκληρές αντιφάσεις. Η Yáñez συνελήφθη το 1975 από τους στρατιωτικούς του δικτάτορα Πινοτσέτ, φυλακίστηκε και βασανίστηκε στον περιώνυμο τόπο μαρτυρίου της Βίγια Γκριμάλντι, για να βρεθεί ημιθανής σε μια χωματερή του Σαντιάγο. Όπως λέει η ποίηση έγινε το καταφύγιο και το όπλο της αντίστασης. Μοιράζεται τη δύναμη της αγάπης, τις δύσκολες εμπειρίες της, αλλά και την αταλάντευτη πίστη της στην ελευθερία και την ισότητα, αναδεικνύοντας τον ρόλο της γυναίκας σε μια κοινωνία που πάντα προσπαθούσε να την καταπνίξει. Στη συνέντευξή μας, οι λέξεις της φέρνουν όχι μόνο τον πόνο αλλά και την ελπίδα, την ανάγκη για μνήμη και την πίστη σε έναν καλύτερο κόσμο.

  

 

-Αγαπητή Carmen ποια ήταν η βαθύτερη ανάγκη να μιλήσετε γι’ έναν έρωτα που υπερβαίνει τον χρόνο και στέκεται απέναντι στην αίσθηση της απώλειας;

Ορμώμενη από μια φυσική ανάγκη, μετά την απώλεια, βρήκα καταφύγιο στη γραφή. Είχα γράψει διστακτικά σε άλλες στιγμές της ζωής μου πρόζα, αλλά ένιωσα την επιτακτική ανάγκη να πω την ιστορία μας. Η ερωτική ιστορία δύο εφήβων που αγαπήθηκαν σε καιρούς ελπίδας, αλλά και στις σκοτεινές μέρες που πέρασε η χώρα κατά τη διάρκεια της δικτατορίας. Δεν αρκούσε να πω την ιστορία μέσα από την ποίηση, δεν θα περιλάμβανε όλες τις λεπτομέρειες της ζωής μας.

 

-Η σχέση σας με τον Luis Sepúlveda υπήρξε ένας αδιαμφισβήτητος πυλώνας στη ζωή σας. Πώς διαμόρφωσε αυτή η σχέση την ποίησή σας, τον έρωτα, την πολιτική και τον αγώνα σας για την ελευθερία;

Μπορεί κάποιος να πει ότι και οι δύο μεγαλώσαμε και στηρίξαμε ο ένας τον άλλον σε μια κοινωνία που βίωνε βαθιές αλλαγές κοινωνικής ισότητας. Η συνείδησή μας, μάς ώθησε να θελήσουμε να είμαστε μέρος αυτής της διαδικασίας, στην οποία διαμορφωνόταν μια ιστορική στιγμή χωρίς προηγούμενο: η κυβέρνηση του Σαλβαδόρ Αλιέντε. Ο Luis ήταν τρία χρόνια μεγαλύτερός μου και ήταν σοσιαλιστής όταν τον συνάντησα για πρώτη φορά. Εγώ, τότε, δεν είχα καμία εμπλοκή σε πολιτική δράση. Η εθελοντική εργασία και η αφύπνιση της συνείδησής μάς οδήγησαν να πάρουμε θέση σε έναν κόσμο που μόλις άρχιζε να διαμορφώνεται. Τον Luis τον έβλεπα πάντα σαν πρότυπο. Ήταν ο σύντροφός μου και εγώ η σύντροφός του (όμορφη λέξη) και παρέμεινε έτσι μέχρι το τέλος των ημερών του.

 

-Θέματα όπως η απώλεια, ο χωρισμός και η επανένωση αποτελούν κεντρικούς άξονες στο έργο σας. Ποια διδάγματα ζωής και συγγραφής έχετε αποκομίσει από αυτή τη σχέση, τα οποία θα μπορούσατε να μοιραστείτε μαζί μας, ιδιαίτερα σε εποχές έντονης πόλωσης και βίας στην κοινωνία;

Οι ζωές μας σημαδεύτηκαν από πολλές απώλειες, πρώτα χάσαμε το όνειρό μας, μετά ήρθαν οι κακές ειδήσεις για φίλους και φίλες που σκοτώθηκαν. Χάσαμε ο ένας τον άλλον αναγκασμένοι να ζούμε χωριστά. Η φυλακή για εκείνον, η σύλληψή μου από την μυστική αστυνομία και μετά η εξορία, αυτά είναι τα αποτελέσματα της δικτατορίας. Να ζεις πάντα σαν ξένος, να χάνεις τη γλώσσα, τα έθιμα. Η αίσθηση που έχεις όταν μένεις χωρίς «ρίζες». Όλα αυτά, εν μέρει, καταφέραμε να τα ξαναβρούμε όταν συναντηθήκαμε και επιλέξαμε να στήσουμε ένα σπιτικό. Γι’ αυτό ήταν τόσο επιτακτικό να επιστρέψουμε στα «χαμένα ίχνη». Η ζωή μας σημαδεύτηκε από αυτά τα γεγονότα. Ακόμη και στους τόσους χωρισμούς ήμασταν ικανοί να διατηρήσουμε τις πολιτικές, ηθικές, ιδεολογικές μας θέσεις ανέπαφες.

 

-Τι είναι αυτό που πάντα θα θυμάστε από τον Luis Sepúlveda; Τρία χαρακτηριστικά του που σας έμειναν χαραγμένα;

Υπάρχουν περισσότερα από τρία χαρακτηριστικά που θυμάμαι και περισσότερα από ένα που με κάνουν να χαμογελάω παρά τις δυσκολίες. To χιούμορ του, είχε μεγάλη αίσθηση του χιούμορ, την συνέπειά του και την πίστη του στις αρχές του.

 

 

Φωτογραφία Daniel Mordzinski

 

-Στη φωτογραφία του εξωφύλλου φαίνεται να μας κοιτάζει με μια σαρκαστική έκφραση, σαν να λέει «έχω αυτό που θέλω». Ήταν έτσι η ζωή μαζί του;

Α, ναι; Αυτή η φωτογραφία ήταν η πρώτη που μας τράβηξε ο φωτογράφος και φίλος, Daniel Mordzinski. Ήταν μια σημαντική στιγμή, ήμασταν χαρούμενοι!

 

-Πόσο σας λείπει ο Luis Sepúlveda και ποια φράση του δεν θα ξεχάσετε ποτέ;

Μου λείπει πολύ. Κάποιες φορές θέλω να ξαναζήσω εκείνες τις μέρες όταν ήμασταν ή προσπαθούσαμε να είμαστε ένα ευτυχισμένο ζευγάρι «και δεν το ξέραμε».

Υπάρχουν τόσες πολλές εκφράσεις που χρησιμοποιούσε στην καθημερινότητά μας για να ονομάσει τα πράγματα, που είναι πολύ δύσκολο να επιλέξω κάποιες, ωστόσο θυμάμαι πώς με φώναζε και ήταν μια γλυκιά στιγμή. Χρησιμοποιούσε το παρατσούκλι που μου είχε δώσει όταν με γνώρισε, κι ήταν σαν να αναγεννιόμουν. Με έλεγε “Pelusa”, που σημαίνει «άτακτο κορίτσι».

 

-Η ζωή σας έχει σημαδευτεί από στιγμές μεγάλου πόνου και «αντίστασης». Μετά από τη σύλληψή σας, την βασανιστήρια και το να ακροβατείτε συνεχώς ανάμεσα στον θάνατο και τη ζωή, πώς καταφέρατε να βρείτε τη δύναμη να συνεχίσετε;

Ήταν δύσκολο, ένιωθα φόβο. Ήμουν τόσο κοντά στην πιθανότητα του θανάτου που σκέφτηκα ότι ο τρόμος δεν θα έφευγε ποτέ, ήταν νύχτες που έβλεπα εφιάλτες, ωστόσο, βγήκα από την κατάσταση, σιγά-σιγά άφησα πίσω το φόβο και επέστρεψα. Είμαι πεισματάρα, αλλά πιστεύω πως η σκέψη ότι ήμουν στη σωστή πλευρά της ζωής μου έδωσε αυτή τη δύναμη.

 

-Παρά τις φρικτές εμπειρίες που βιώσατε κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Πινοσέτ, η ποίησή ήταν μια μορφή αντίστασης και συνάμα επιβίωσης. Πώς πιστεύετε ότι η ποίησή βοήθησε να αντέξετε αυτές τις ακραίες εμπειρίες;

Όπως λέει ο Gabriel Celaya, «Η ποίηση είναι ένα όπλο που γεμίζει με το μέλλον». Ναι, είναι ένα όπλο στα χέρια της λογικής, της ανθρώπινης ευαισθησίας, της ενσυναίσθησης για τον άλλον. Ένα όπλο για να δώσεις φωνή σε εκείνους που δεν μπορούν να μιλήσουν. Η ποίηση, πάνω από όλα, είναι μνήμη. Προσπάθησα να δείξω τις πληγές αυτής της κοινωνίας για να προσπαθήσουμε να τις θεραπεύσουμε, ένα βάλσαμο κατά της αδιαφορίας.

 

-Ζήσατε στην παρανομία για αρκετά χρόνια και μετά σωθήκατε χάρη στην παρέμβαση των Ηνωμένων Εθνών. Πώς ήταν αυτή η εμπειρία, να ζείτε δηλαδή στη σκιά, χωρίς να μπορείτε να αισθανθείτε ασφαλής και ποια μαθήματα αποκομίσατε από εκείνη την περίοδο;

Ήταν μια σκληρή εμπειρία, με πολλή ανασφάλεια, αλλά πάνω απ’ όλα πολλή αβεβαιότητα. Βγήκα αλώβητη, κάποιος μπορεί να αποφύγει τον κίνδυνο ή να πάρει ρίσκα, να αντιταχθεί στην εξουσία, όταν πιστεύει ακλόνητα σε όσα θεωρεί σωστά». 

 

-Το Διεθνές Βραβείο Ποίησης Nicolás Guillén το 2002 ήταν μια σημαντική αναγνώριση του έργου σας. Τι σήμαινε για εσάς αυτό το βραβείο, δεδομένων των δυσκολιών που έχετε περάσει;

Ήταν το πρώτο βραβείο που πήρα το 2002. Ήμουν πολύ συγκινημένη, για το τι αντιπροσώπευε για μένα αυτό το βραβείο που έφερε το όνομα ενός από τους λογοτεχνικούς μου ήρωες, του Nicolás Guillén. Αισθάνθηκα μια έκπληξη και μια ευχάριστη αναγνώριση.

 

-Στα γραπτά σας, η γυναίκα και ο ρόλος της στην κοινωνία της Λατινικής Αμερικής εμφανίζονται συχνά με την πολυπλοκότητά και τις αντιφάσεις. Πώς πιστεύετε ότι έχει αλλάξει η αντίληψή σας για τον «φεμινισμό» και πόσο σας επηρέασε σε αυτό ο Luis Sepúlveda;

Είμαι φεμινίστρια, υπερασπίζομαι τα δικαιώματα όλων των γυναικών του κόσμου, πιστεύω ότι ήταν μια μακρά και δύσκολη μάχη εδώ και αιώνες, για να καταλάβει η γυναίκα το πλήρες δικαίωμα να «υπάρχει». Πολεμώ πάντα αυτή την πληγή του μισογυνισμού, αλλά δεν είμαι μόνη. Ενσωματώνω και τους άνδρες σε αυτήν την αποστολή. Είμαι περιτριγυρισμένη από άντρες που είναι φεμινιστές ή γίνονται στην πορεία. Ένα καλό παράδειγμα είναι ο σύντροφος ζωής που είχα δίπλα μου, ο Sepúlveda, ο οποίος ασπάστηκε τον φεμινισμό από την πρώτη στιγμή ,χωρίς καμία αμφιβολία. Υπάρχει μια ισχυρή κουλτούρα από πίσω που με κάποιο τρόπο εκδηλώνεται κάποιες φορές….Άντρες που μάχονται εναντίον των μισογυνιστικών αντιλήψεων τους. Αλλά εγώ πιστεύω ότι κάποια στιγμή η κοινωνία θα επιτύχει την πραγματική ισότητα μεταξύ όλων των πλασμάτων αυτού του πλανήτη.

 

-Η βία κατά των γυναικών είναι ένα επαναλαμβανόμενο θέμα στη σύγχρονη λογοτεχνία, που προέρχεται από τη ζωή ίδια. Τι φταίει ώστε όλο και περισσότερες γυναίκες να βρίσκουν μια τραγική μοίρα στα χέρια ενός άντρα;

Δυστυχώς, εξακολουθεί να συμβαίνει όπως στο παρελθόν, η διαφορά είναι ότι σήμερα καταγγέλλεται και πίσω από αυτό υπάρχει μια δράση που λέγεται συνείδηση, κάθε μέρα προχωράμε λίγο περισσότερο. Ο μισογυνισμός ξεσηκώνει θύελλες, μα τελικά σβήνει σαν φλόγα που χάνεται στο σκοτάδι. 

 

 

Η Χιλιανή ποιήτρια Κάρμεν Γιάνιες, (Carmen Yañez, 1952, Σαντιάγο) συνελήφθη το 1975 από τους στρατιωτικούς του δικτάτορα Πινοτσέτ, φυλακίστηκε και βασανίστηκε στον περιώνυμο τόπο μαρτυρίου της Βίλα Γκριμάλντι, για να βρεθεί ημιθανής σε μια χωματερή του Σαντιάγο. Σύντροφος από τα μετεφηβικά χρόνια του διάσημου αντιστασιακού συγγραφέα Λουίς Σεπούλβεδα και μητέρα του πρώτου του παιδιού, ζει στην παρανομία μέχρι το 1981 και σώζεται χάρη στην παρέμβαση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών που τη φυγαδεύει μαζί με το γιο τους στη Σουηδία. Από το 1997 ζει στη Χιχόν της βόρειας Ισπανίας με τον Λ. Σεπούλβεδα. Το 2002, τιμήθηκε με το διεθνές βραβείο ποίησης Nicolás Guillén.