Βιβλιοκριτική του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου για Το κανάλι του Javier Fernández

 

To κανάλι του θανάτου, το κανάλι της ζωής

του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου

 

Υπάρχουν βιβλία κλασικά, βιβλία εφήμερα, βιβλία ευκολοανάγνωστα, βιβλία «δύστροπα», βιβλία αριστουργηματικά, βιβλία εμπορικά, βιβλία κατασκευασμένα να εντυπωσιάσουν, να συζητηθούν, να προβληματίσουν, να τέρψουν, να πουληθούν ή να ξεχαστούν στα ράφια· και υπάρχουν βιβλία «κατάθεση ψυχής», βιβλία που βρίσκουν μια γωνιά μέσα μας και φωλιάζουν για πάντα· γίνονται αποσκευή και αποκούμπι, παρηγοριά και εφιάλτης μας.

          Ένα τέτοιο βιβλίο είναι το πεζοποίημα Το κανάλι του ισπανού ποιητή και εκδότη Χαβιέρ Φερνάντεθ (Κόρδοβα, 1971) που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Bibliothèque. Το συνθέτουν 60 μέρη και μία κόντα. Θέμα του, ο πνιγμός του μεγάλου αδελφού του ποιητή, του Μιγκέλ, στα έξι του, σε ένα αρδευτικό κανάλι πολύ κοντά στο σπίτι. Το γεγονός είναι τραγικό. Το απόγευμα μιας συνηθισμένης καθημερινότητας γίνεται ξαφνικά θρήνος, αβάσταχτη ανάμνηση, τραύμα.

          Ο Χαβιέρ Φερνάντεθ ήταν μόλις τεσσάρων ετών όταν συνέβη αυτό που συνέβη, αλλά είχε πλήρη συνείδηση του δράματος. Ουσιαστικά από εκείνο το απόγευμα αρχίζει και γράφει μέσα του Το κανάλι· τολμά να το ολοκληρώσει και να το παρουσιάσει 45 ολόκληρα χρόνια αργότερα, όταν αισθάνεται έτοιμος να πει, να μας πει: «Δεν έχω ζήσει στιγμή χωρίς τον αδελφό μου».

          Μέχρι να φτάσει σε αυτή την τελευταία φράση, ο Χαβιέρ παρουσιάζει με εξαιρετική οικονομία μέσων (η οποία εμπνέεται από τη «γυμνή ποίηση» του Χουάν Ραμόν Χιμένεθ) και αστείρευτο πλούτο συναισθημάτων όλα τα πρόσωπα του δράματος. Ο πατέρας που σπάει, η μητέρα που αποφασίζει να ζήσει κατανικώντας τους εφιάλτες, η μικρή αδελφή που «πάντα μένει μόνη», ο περίγυρος που συμπαραστέκεται, απορεί, κατακρίνει ή, απλώς, αλλάζει σελίδα. Ο ποιητής ανασυνθέτει τον πόνο που τον κατατρώει με όσα υλικά του προσφέρει η μνήμη και η ευαισθησία του. Το κάνει με τρόπο συγκινητικό, κυρίως όταν σπάει την «ταφόπλακα» της απώλειας με στοιχεία φαινομενικά ανάξια λόγου, που δίνουν, όμως, ακόμα μεγαλύτερη διάσταση στο πένθος: «Το παιδί που πήγε στο κανάλι με τον αδελφό μου λεγόταν Χουάν Αντόνιο. Ο πατέρας του, Χουάν».

          Το βιβλίο φτάνει σε εμάς, στα ελληνικά, χάρη σε δύο ανθρώπους που δουλεύουν, εδώ και πολλά χρόνια, αθόρυβα και με μεράκι: τη μεταφράστρια Ιωάννα Νικολαΐδου, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Μάλαγας και μέλος της μεταφραστικής ομάδας που πήρε πριν δέκα χρόνια το Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης για την εξαιρετική απόδοση των Ακυβέρνητων πολιτειών στα ισπανικά, η οποία έχει μεταφέρει με ακρίβεια τον πόνο του ποιητή σε μια γλώσσα που ξέρει από τραγωδίες, και τον εκδότη Βάσω Γεώργα που κατέχει την τέχνη, δεκαετίες τώρα, να κάνει όμορφα βιβλία που μας γίνονται απαραίτητα. Τους είμαι ευγνώμων γιατί αυτή η κατάθεση ψυχής του Χαβιέρ Φερνάντεθ είναι ένα βιβλίο-εκδοτικό θαύμα: δίχως επιδότηση μετάφρασης, δίχως ατζέντη να κάνει το «προξενιό», δίχως, διαισθάνομαι, καμία προοπτική να πουληθούν τα 300 αντίτυπα που τυπώθηκαν, πρόκειται για ένα δώρο που το οφείλουμε στο μεράκι και στη δημιουργική τρέλα της Ιωάννας και του Βάσου. Αυτοί έκαναν πραγματικότητα το μακρύ ταξίδι του Καναλιού από την Κόρδοβα στα Εξάρχεια και στην ψυχή μας.