H κριτική οξύνοια του Ερνέστο Σάμπατο
Ernesto Sábato: Μια πολύπλοκη ύπαρξη
- Εννέα δοκίμια. Μετάφραση: Κωνσταντίνος Παλαιολόγος. Εκδόσεις του Εικοστού
Πρώτου, 2001, σελ. 188.
Είναι
πρόσφατη η δραματική πορεία χρεοκοπίας της Αργεντινής. Ένας ολόκληρος λαός σε
κατάσταση έσχατης εξαθλίωσης, όπου και οι στοιχειώδεις δομές του κράτους, σε
πλήρη αποσάθρωση, δεν λειτουργούν, κάτω από την πρωτοφανή κατρακύλα μιας άλλοτε
ζωντανής οικονομίας... Σ' ένα τέτοιο σκοτεινό φόντο και με την αγωνία για
επιβίωση του λαού στο κατακόρυφο, αναδύεται στην επιφάνεια και πάλι μια φωνή
αυστηρά ασκητική, ασυμβίβαστη, αιρετική για πολλούς, που έγραψε Το τούνελ ή
το Περί Ηρώων και Τάφων, έργα εμβληματικά της λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας.
Ένας Αργεντινός συγγραφέας, ο Ερνέστο
Σάμπατο, που στον γενετικό συγγραφικό του κώδικα έχει εγγράψει σοβαρές σπουδές
ερευνητικής φυσικής στο εργαστήριο Κιουρί στο Παρίσι, αλλά και φιλοσοφίας,
αναχωνεύοντας μέσα του όλους τους δαιδάλους των σύγχρονων φιλοσοφικών και
στοχαστικών διερευνήσεων, δεν παύει να ανακινεί διαρκώς νέα αιχμηρά ερωτήματα,
δοκιμάζοντας και δοκιμαζόμενος στο καμίνι μιας νέας δίνης που ακούει στο όνομα
παγκοσμιοποίηση. Πνεύμα με στοχαστική, ασυνήθιστη ευθυβολία, ιδιοσυγκρασία
υφασμένη από μια στόφα λατινοαμερικάνικης φλογερής οξύνοιας, γκρίζος και
φωτεινός μαζί, αλχημιστής και καθαρολόγος που φτάνει όχι λίγες φορές σε μια
αποφθεγματική λυρική υψιπέτεια. Κι όλα αυτά με τα μέσα συνήθως μιας άκρας
λιτότητας και οικονομίας, δίχως τα πολλαπλασιαστικά υβρίδια ενός άπρεπου
λεκτικού πληθωρισμού. O Σάμπατο, ακούραστος, δεν παύει να πολεμά τις «αλήθειες»
που η κρίση του «φιλελεύθερου» συστήματος θεωρεί ως επικρατούσες και αδήριτες
τάχα (το καμίνι της ζωής με τους νόμους της αγοράς, δήθεν, να επιβεβαιώνουν την
αυτόματη λειτουργία τους!). Δεν παύει να γκρεμίζει από το βάθρο τους, τους
λάτρεις της ποσοτικοποίησης με τις αλχημείες των αριθμών και τον ιλαρό
οικονομικό φετιχισμό τους, ο οποίος αποθεώνει τους δείκτες και τα πράγματα,
αγνοώντας τον άνθρωπο. Οι σημαίες που υψώνονται από τους νικητές της ιστορίας,
με αιχμές τη δυνατή οικονομία, τον εκσυγχρονισμό και την αυτόματη λειτουργία
των νόμων της αγοράς, είναι για τον Αργεντινό συγγραφέα το κόκκινο πανί. Οι
«αλήθειες» αυτές δεν είναι παρά υποκειμενικές εκδοχές που η ιστορία σε μια
σοβαρή ανάγνωσή τους, και όχι από τους νικητές, τις γελοιοποιεί...
Είναι ένα πετράδι ασύγκριτης
λατινοαμερικάνικης οξύνοιας η παρατήρηση ετούτη: «Έτσι όπως είναι, η ανθρώπινη
υπόσταση σήμερα, οι λέξεις γράφονται αρχικά με κεφαλαία, μετά ξεπέφτουν στα
μικρά για να καταλήξουν να κλειστούν μέσα σε σαρκαστικά εισαγωγικά»! O Σάμπατο
έζησε στην Ευρώπη τους δαιδάλους των σύγχρονων προβλημάτων που αναδύονται από
τα συντρίμμια ενός κόσμου σε ηθική και πνευματική αφασία, στις παρυφές ενός
κυνισμού που έχει μολύνει και τη σύγχρονη Αργεντινή.
Γράφει σχετικά: «Με τη χώρα στο χείλος
του γκρεμού και ενώ ο λαός ανέμενε τις αναγκαίες ενέργειες κάθαρσης και
αυτοκριτικής, η κυβέρνηση δεν πρόσφερε τίποτε άλλο, εκτός από ύποπτες
συναλλαγές και μπαλώματα, καφκικές σκευωρίες ανάμεσα σε δουλοπρεπή όντα και
καταχραστές».
Αλλού κατακρημνίζει την
ψευτοεγκυκλοπαιδική «μόρφωση» και τον υπερβολικό σχολαστικισμό, όπως
αναδύονται μέσα από «άψογα» αναλυτικά προγράμματα που αναδίδουν όμως ναφθαλίνη,
κομφορμισμό ηλίθιο και αποδίδονται «μαγικές» δυνάμεις σε ό,τι είναι τυπωμένο,
ίσως για να αντισταθμίσουν ψυχολογικά τις ελλείψεις της πραγματικής
διδασκαλίας.
Στο δοκίμιο «H εποχή μας, εποχή της
περιφρόνησης», ο Αργεντινός συγγραφέας αισθάνεται ότι ο ιδεολογικός και
πνευματικός κόσμος στον οποίο αναπνέει, μέσα στη δυσοσμία της υποκρισίας και
του κυνισμού, κείτεται σ' ερείπια. Χρειάζονται, γράφει, «εξυγιαντικά έργα που
θα μοιάζουν με αυλάκια που ανοίγουμε για να φύγουν τα στάσιμα νερά», κι αλλού
«Ως συγγραφέας αισθάνομαι την υποχρέωση να αποκαταστήσω τη γλώσσα όταν τα σύμβολά
της μετατρέπονται σε απόκρυφα και δύσοσμα μνήματα».
Η αναφορά του στο «Ταγκό», στο «δράμα
του πολιτισμού μας», σε θέματα όπως Λογοκρισία, ελευθερία και διαφωνία, είναι
ιριδισμοί μιας στοχαστικής διάνοιας που αστράφτουν όχι μόνο στο φως μιας
κριτικής οξύνοιας, αλλά και στο φόντο μιας ασυμβίβαστης πολεμικής.
Η Καθημερινή, 13.08.2002
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου