Βιβλιοκριτική του Φίλιππου Φιλίππου για τη συλλογή διηγημάτων Σιδηροδρομικώς, Μπουένος Άιρες - Μαδρίτη με τρένο

Όταν πρωταγωνιστής της πλοκής γίνεται ένα άψυχο τρένο 

Το Βήμα:  23/05/2004

Το τρένο, ένα από τα σύμβολα του μοντερνισμού και ταυτόχρονα ένας από τους θριάμβους της νεωτερικότητας και της τεχνολογίας, το συναντάμε συχνά στον χώρο της λογοτεχνίας. Σε δύο από τα πλέον κλασικά μυθιστορήματα, Το ανθρώπινο κτήνος του Εμίλ Ζολά και το Άννα Καρένινα του Λέοντα Τολστόι, αποτελούν όχι μόνο ένα από τα ντεκόρ αλλά παίζουν και πρωταγωνιστικό ρόλο. Κανένα άλλο μέσο μεταφοράς, ούτε το αυτοκίνητο ούτε το πλοίο ούτε το αεροπλάνο, δεν έχει τη γοητεία του τρένου. Αυτό οφείλεται βασικά στο σαγηνευτικό του περιβάλλον, αφού κάθε βαγόνι με επιβάτες είναι ουσιαστικά ένας ιδιάζων μικρόκοσμος που έχει τη δυνατότητα να εμπνεύσει αρκετούς συγγραφείς ανοίγοντας τους ορίζοντές τους. Ενίοτε το τρένο το χρησιμοποιούν ως χώρο δράσης και οι συγγραφείς αστυνομικών ιστοριών, όπως η Αγκάθα Κρίστι, η Πατρίσια Χάισμιθ, ο Ζορζ Σιμενόν, αλλά και δικός μας Γιάννης Μαρής (διηγήματα στα οποία πρωταγωνιστούν τρένα υπάρχουν στο βιβλίο Έγκλημα στο τρένο των εκδόσεων Bell).

H συλλογή διηγημάτων Σιδηροδρομικώς, Μπουένος Άιρες - Μαδρίτη με τρένο περιέχει επτά ιστορίες που έχουν το τρένο ως σκηνικό ή ως θέμα και είναι γραμμένες από ισάριθμους συγγραφείς προερχόμενους από την Ισπανία, την Αργεντινή και το Μεξικό: τους Χούλιο Κορτάσαρ, Χούλιο Γιαμαθάρες, Χουάν Χοσέ Αρεόλα, Κάρλος Καστάν, Χοσέ Αντόνιο Μουνιόθ Ρόχας, Έκτορ Τισόν και Γκονθάλο Τορέντε Μπαγεστέρ. Από αυτές -ποικίλλουν από άποψη ύφους, τεχνοτροπίας και προθέσεων-, οι πιο αξιόλογες είναι οι δύο πρώτες, Το τέλος του παιχνιδιού του Χούλιο Κορτάσαρ (1914-1984) και η Ισόπεδη διάβαση χωρίς κινητά φράγματα του Γιαμαθάρες (Λεόν, Ισπανία, 1955). Στην πρώτη, που διαδραματίζεται στο Μπουένος Άιρες, τρεις αδελφές, η Λετίσια, η Ολάντα και η προβληματική στη σωματική κατασκευή της αφηγήτρια, στέκονται δίπλα στις γραμμές του τρένου που κατευθύνεται προς την πρωτεύουσα της Αργεντινής, παρατηρώντας τους επιβάτες, παίζοντας ταυτόχρονα ένα παιχνίδι: παριστάνουν τα αγάλματα. Κάποτε γνωρίζουν έναν επιβάτη, τον Αριέλ, και ο έρωτας και η απογοήτευση μπαίνουν στη ζωή τους. Λιτό, περιεκτικό και κυρίως τρυφερό, το διήγημα αυτό αποτελεί άριστο δείγμα γραφής του μεγάλου αργεντινού συγγραφέα, ενός από τους σημαντικότερους της Λατινικής Αμερικής.

H δεύτερη ιστορία αφορά τον Νοθέδο, τον φύλακα μιας ισόπεδης διάβασης γραμμών τρένου σε μια περιοχή της Ισπανίας, ο οποίος όταν κλείνει η γραμμή, λόγω έλλειψης εμπορικού ενδιαφέροντος, συνεχίζει να παριστάνει τον φύλακα του σιδηροδρομικού σταθμού δυσχεραίνοντας την κυκλοφορία των αυτοκινήτων. Όταν επεμβαίνει η χωροφυλακή για να αντιμετωπίσει τον απροσάρμοστο εραστή των τρένων, τα γεγονότα παίρνουν δραματική τροπή. Το τέλος της ιστορίας δείχνει αφενός πού μπορεί να οδηγήσει η εμπορευματοποίηση των μεταφορών αλλά αποκαλύπτει και την αφηγηματική ικανότητα του ισπανού συγγραφέα.

Σύμφωνα με τον X. Γιαμαθάρες, που υπογράφει τον πρόλογο του βιβλίου, το τρένο ως αντικείμενο διαποτίζει όλη τη σύγχρονη τέχνη του 20ού αιώνα (λογοτεχνία, κινηματογράφο, ζωγραφική, μουσική), όπως έκαναν παλαιότερα τα ποτάμια, οι δρόμοι ή τα σύννεφα. Οι μεταφράσεις, ή οι αποδόσεις, των διηγημάτων στην ελληνική γλώσσα είναι προϊόν των εργαστηρίων λογοτεχνικής μετάφρασης του Ισπανικού Τμήματος του ΕΚΕΜΕΛ και τις υπογράφουν οι καθηγητές Ελένη Χαρατσή, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, Νίκος Πρατσίνης και οι σπουδάστριες Ανδριανή Παπαδοπούλου, Φωτεινή Παπανικολοπούλου, Καίτη Πρεβόλη, Καλλιρρόη Τσολακίδου.

Ο Φίλιππος Φιλίππου είναι συγγραφέας.