ΟΙ ΦΙΝΑΛΙΣΤ KAI Η ΝΙΚΗΤΡΙΑ του 5ου Βραβείου Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ, Ιούνιος 2025

 

17ο Φεστιβάλ ΛΕΑ

Υπό την αιγίδα του Δήμου Αθηναίων

 

ΦΙΝΑΛΙΣΤ

5ου Βραβείου Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ

 

[Απονομή του Βραβείου στις 13 Ιουνίου 2025, στις 18:30,

Μουσείο Ακρόπολης – Αμφιθέατρο «Δημήτρης Παντερμαλής»]

 

 

Βραχεία Λίστα και Σκεπτικό Κριτικής Επιτροπής

 

Το 2021, το Φεστιβάλ ΛΕΑ (Λογοτεχνία Εν Αθήναις) αποφάσισε να θεσπίσει ετήσιο βραβείο λογοτεχνικής μετάφρασης ύψους 1.000 ευρώ. Το Βραβείο αυτό απονέμεται στον μεταφραστή, στη μεταφράστρια ή στη μεταφραστική ομάδα που θα έχει πραγματοποιήσει κατά το αμέσως προηγούμενο ημερολογιακό έτος, σύμφωνα με την ημερομηνία έκδοσής της, την καλύτερη πρώτη μετάφραση ή αναμετάφραση ενός λογοτεχνικού έργου (μυθιστορήματος, συλλογής διηγημάτων, δοκιμίου με θέμα λογοτεχνικό, θεατρικού κειμένου, ποιητικής συλλογής ή ανθολογίας ενός ή περισσοτέρων ποιητών) γραμμένου στα ισπανικά, στα πορτογαλικά, στα καταλανικά, στα βασκικά ή στα γαλικιανά.

Την Παρασκευή 13 Ιουνίου 2025, στις 18:30, στο Αμφιθέατρο «Δημήτρης Παντερμαλής» του Μουσείου Ακρόπολης, η κριτική επιτροπή του 5ου Βραβείου Λογοτεχνικής Μετάφρασης, αποτελούμενη από πέντε άτομα, θα ανακοινώσει το όνομα της νικήτριας. Το βραβείο θα απονεμηθεί από τον Ευρυβιάδη Σοφό, νικητή, το 2024, του 4ου Βραβείου Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ για τη μετάφραση του γραμμένου στα καταλανικά μυθιστορήματος Αβέβαιη δόξα, του Ισπανού Ζοάν Σάλες (εκδόσεις Άγρα)

Η Κριτική Επιτροπή του 5ου Βραβείου Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ αποφάσισε ομόφωνα και κοινοποιεί τη βραχεία λίστα των υποψήφιων προς βράβευση βιβλίων που εκδόθηκαν μέσα στο 2024, με γλώσσα πρωτοτύπου κάποια από τις πέντε προαναφερθείσες γλώσσες, και υποβλήθηκαν στην κρίση της επιτροπής προς βράβευση. Επανεκδόσεις μεταφράσεων τέθηκαν εκτός συναγωνισμού. 

Φέτος η Κριτική Επιτροπή παρέλαβε συνολικά 48 βιβλία. Έχοντας αντιπαραβάλει τις μεταφράσεις με τα πρωτότυπα, με ιδιαίτερη ικανοποίηση διαπίστωσε τον υψηλό βαθμό ανταπόκρισης των έργων της βραχείας λίστας στα κριτήρια αξιολόγησης που είναι τα εξής:

 

·         Η εμβάθυνση στη μοναδικότητα κάθε πρωτοτύπου από τον μεταφραστή ή τη μεταφράστρια λαμβάνοντας υπόψη συντακτικές παραμέτρους, τη λεξιλογική ακρίβεια και αυστηρότητα, τον γλωσσικό εκφραστικό πλούτο και το ύφος.

 

·         Η επινοητικότητα, η δημιουργικότητα και η απαιτούμενη ακρίβεια και ευστοχία σε ζητήματα που αφορούν τον παραγόμενο στα ελληνικά λόγο.

 

·         Ο βαθμός των ειδικών δυσκολιών καθώς και το «ειδικό βάρος» του κάθε έργου στη γλώσσα στην οποία εκφράζεται και στο πολιτιστικό πλαίσιο το οποίο αντανακλά.

 

Η βραχεία λίστα περιλαμβάνει τα εξής έργα κατ’ αλφαβητική σειρά των μεταφραστριών:

 

Ασπασία Καμπύλη για το έργο Σαράκι, Λάιλα Μαρτίνεθ, εκδόσεις Carnívora

Η Λάιλα Μαρτίνεθ (Layla Martínez, Μαδρίτη, 1987) σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες στο Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης και διαθέτει μεταπτυχιακό στη Σεξολογία. Συνεργάζεται με την εφημερίδα El Salto, είναι συνδιευθύντρια του μουσικού φανζίν Dolly Records και του εκδοτικού οίκου Antipersona. Δημοσίευσε το 2012 την πρώτη συλλογή ποιημάτων της και το 2020 κυκλοφόρησε το δοκίμιο Utopía no es una isla. Το Σαράκι (2021) ήταν υποψήφιο για το National Book Award το 2024.

Το Σαράκι είναι μια οικογενειακή ιστορία που εκτυλίσσεται σε ένα απομακρυσμένο χωριό της Ισπανίας και επικεντρώνεται σε τρεις γενεές γυναικών –γιαγιά, μητέρα και εγγονή– που ζουν σε ένα παλιό σπίτι γεμάτο επώδυνες αναμνήσεις. Η αφήγηση εναλλάσσεται μεταξύ της γιαγιάς και της εγγονής, των οποίων οι φωνές ενώνονται για να αποκαλύψουν ένα παρελθόν σημαδεμένο από κακοποίηση, καταπίεση και αντίσταση. Το Σαράκι αποτελεί μια προσπάθεια ανατροπής της κατεστημένης κοινωνικής αφήγησης και καταπιάνεται με τα πιο καίρια θέματα της σύγχρονης Ισπανίας: τη μνήμη, την αντίσταση, τη διαρκή παρουσία πατριαρχικών και ταξικών δομών. Η αριστοτεχνική μετάφραση της Ασπασία Καμπύλη καταφέρνει να αναπαραγάγει τις διαφορετικές φωνές του κειμένου, αποδίδει την πρόθεση της συγγραφέως να δημιουργήσει ένα κλίμα τρόμου και ακολουθεί τον ρυθμό και την ένταση του πρωτοτύπου, αποτυπώνοντας τον θυμό που κοχλάζει και την οργή που ψάχνει να εκτονωθεί. Το ελληνικό αναγνωστικό κοινό δεν χάνει τίποτα από το ύφος και το περιεχόμενο και, μέσω των συνεχών εναλλαγών στις αφηγηματικές οπτικές, βυθίζεται στην έντονη αίσθηση ενός φεμινιστικού horror story.

Η Ασπασία Καμπύλη είναι η συνιδιοκτήτρια των εκδόσεων Carnívora, που έχουν δώσει καινούρια πνοή στην ελληνική παραγωγή βιβλίων χάρη στις προσεγμένες επιλογές και μεταφράσεις τους, κυρίως ισπανόφωνα και πορτογαλόφωνα νουάρ με θεματικές και υφολογίες που ξεφεύγουν από τα συμβατικά όρια του είδους. Έχει σπουδάσει Αρχαιολογία και Μετάφραση και, μεταξύ άλλων, έχει μεταφέρει στα ελληνικά έργα των Αλέξις Ραβέλο, Κλάουντια Πινιέιρο, Αντρέα Αμπρέου και Μπρέντα Ναβάρο.

 

Ιφιγένεια Ντούμη για το έργο Η Ανακωχή, Μάριο Μπενεντέτι, εκδόσεις Σκαρίφημα

Ο Μάριο Μπενεντέτι (Mario Benedetti, 1920-2009) ήταν από τους σημαντικότερους Ουρουγουανούς συγγραφείς του 20ού αιώνα, και μέλος της «γενιάς του 45», γνωστός για το πολυσχιδές έργο του που περιλαμβάνει ποίηση, μυθιστορήματα, διηγήματα, δοκίμια και θεατρικά έργα. Θεωρείται σήμερα σπουδαίος εκπρόσωπος της λατινοαμερικανικής λογοτεχνίας, και τα έργα του αγαπιούνται ιδιαίτερα για τη συναισθηματική τους ένταση και την πολιτική τους αλήθεια.

Η Ανακωχή είναι ένα ημερολογιακής μορφής συναρπαστικό και συγκινητικό μυθιστόρημα, γραμμένο εύστοχα, καθαρά, με καλοζυγισμένες δόσεις χιούμορ, φινετσάτης ειρωνείας, πολιτικών αιχμών και ρεαλισμού από τον Μπενεντέτι που πλάθει με την μαγική του πένα έναν κεντρικό ήρωα συμπαθή και αντιπαθή ταυτόχρονα καθώς στο ημερολόγιό του καταγράφονται από τις πιο τρυφερές και βαθιές του σκέψεις ως τις πιο ακραίες απόψεις του. Πρόκειται για μια εξερεύνηση των αντιφάσεων της αγάπης, μια μελέτη για τους κύκλους της ζωής που κλείνουν απότομα, για την αναζήτηση νοήματος, για την πολυπλοκότητα των ανθρωπίνων σχέσεων, για το σκοτεινό πεπρωμένο που καιροφυλακτεί, για την αδάμαστη φύση της ευτυχίας.

Η ανακωχή έχει μεταφραστεί δύο φορές στα Ελληνικά. Η πρώτη ήταν το 1982 από τις εκδόσεις Οδυσσέας και μεταφράστρια την Ισμήνη Κανσή. Η δεύτερη είναι αυτή που αξιολογούμε φέτος από τις εκδόσεις Σκαρίφημα σε μετάφραση της Ιφιγένειας Ντούμη. Η μεταφράστρια σπούδασε Αγγλική Φιλολογία, Λογοτεχνική Μετάφραση και Υποκριτική. Έχει εκδώσει δύο συλλογές ποιημάτων (Love me tender, Σαιξπηρικόν 2018, Όλα μ’ αρέσουν, Καστανιώτης 2022) και έχει μεταφράσει βιβλία των Μάριο Μπενεντέτι, Λουίς Σεπούλβεδα, Γουέντι Γκέρα, Χαβιέρ Θέρκας, Μόνικα Οχέδα και Φερνάντα Τρίας μεταξύ άλλων.

Το κείμενο γράφτηκε στα τέλη της δεκαετίες του ’50 και η μεταφράστρια κατάφερε να αποδώσει στα Ελληνικά το κλίμα εκείνης της περιόδου κατά την οποία εκτυλίσσεται το μυθιστόρημα, να χρησιμοποιήσει τις αντίστοιχες εκφράσεις στα Ελληνικά για να μεταφέρει τον προφορικό χαρακτήρα της γραφής του συγγραφέα. Η ταχύτητα του λόγου, και της σκέψης του κεντρικού χαρακτήρα καθώς και το συναισθηματικό αδιέξοδο που ο συγγραφέας προσπαθεί να παρουσιάσει στον αναγνώστη με ιδιαίτερη ευαισθησία, αποτυπώνεται λειτουργικότατα στο ελληνικό κείμενο. Μέσα από μια φαινομενικά απλή –ενδεχομένως αναχρονιστική για τον σύγχρονο αναγνώστη– γραφή, με λεπτές γραμμές και πλούσια ηχοχρώματα η Ντούμη μάς μεταφέρει τη θλίψη, το υπαρξιακό κενό και την ανθρωπινότητα των χαρακτήρων που πλάθει ο Μπενεντέτι καθώς αναπαραγάγει με απόλυτη φυσικότητα το ύφος του συγγραφέα που ακροβατεί ανάμεσα στον συναισθηματισμό και τον κυνισμό για να μας βυθίσει στο ψυχολογικό βάθος των ηρώων.

 

Αθηνά Ψυλλιά για το έργο Αρχαία καλλιέργεια,  Ραντουάν Νασσάρ, εκδόσεις Πατάκη

Ο Ραντουάν Νασσάρ (Raduan Nassar) γεννήθηκε το 1935 στο Σάο Πάολο, παιδί μιας δωδεκαμελούς οικογένειας από Λιβανέζους γονείς που είχαν μεταναστεύσει στη Βραζιλία. Σπούδασε Νομική και Φιλοσοφία αλλά δεν ολοκλήρωσε τις σπουδές του. Δημοσίευσε δύο βιβλία, την Αρχαία καλλιέργεια, το 1975, και το Ένα ποτήρι οργή, το 1978· επίσης δημοσίευσε ένα διήγημα με τον τίτλο Menina a Caminho και ένα δοκίμιο Maozinhas de Seda. To 2016 του απονεμήθηκε το Βραβείο Camoes, η μεγαλύτερη διάκριση για έναν πορτογαλλόφωνο συγγραφέα.

Η Αρχαία καλλιέργεια, στο πρώτο της μέρος, είναι ένα κείμενο–εξομολόγηση του κεντρικού χαρακτήρα. Στην κεντρική ιστορία υπάρχουν ομοιότητες με την παραβολή του Άσωτου Υιού. Ένας γιος φεύγει από την πατρική εξουσία, από τον «νόμο, την τάξη και την ηθική» γιατί δεν αντέχει, ταυτόχρονα όμως δεν αντέχει ούτε τον εαυτό του, γιατί έχει αισθήματα για την αδελφή του. Καιρό μετά, ο αδελφός του τον ξαναβρίσκει και τον ξανατραβά προς την οικογένεια. Το Οιδιπόδειο, το τι θεωρείται Ηθικό και τι νόμιμο, οι όροι της Εξουσίας και ποιοι μπορεί να την ασκούν πάνω μας και με ποιο τρόπο, γίνονται όχημα για να μιλήσει ο συγγραφέας μέσα από το ατομικό για το συλλογικό, για την ίδια την κοινωνία.

Η Αθηνά Ψυλλιά είναι μεταφράστρια και ειδικός ψυχικής υγείας. Σπούδασε Ψυχολογία και Λογοτεχνική Μετάφραση στην Ελλάδα και την Πορτογαλία. Ασχολείται επαγγελματικά στον χώρο της ψυχικής υγείας και της λογοτεχνικής μετάφρασης. Έχει μεταφράσει βιβλία των Αντόνιο Λόμπο Αντούνες, Ραντουάν Νασσάρ, Ζοζέ Σαραμάγκου, Γκονσάλο Ταβάρες και Ζοζέ Πεϊσότο μεταξύ άλλων.   Η μετάφρασή του βιβλίου Αρχαία καλλιέργεια στα ελληνικά από την Αθηνά Ψυλλιά αποτελεί ένα ξεχωριστό φιλολογικό γεγονός, καθώς πρόκειται για ένα έργο που αντιστέκεται στη μετάφραση, λόγω του λυρισμού, της έντασης και της πολιτισμικής του πυκνότητας. Το κείμενο μιλά κυρίως μέσα από τις σιωπές, μέσα από αυτά που δεν λέγονται, και απαιτεί μεγάλη αυτοσυγκράτηση από τη μεταφράστρια να μην αρχίσει να επεξηγεί στη δεύτερη γλώσσα, κάτι που η Αθηνά Ψυλλιά κατάφερε χρησιμοποιώντας ταυτόχρονα μεγάλο πλούτο επιθέτων και ουσιαστικών ώστε να αναπαραγάγει το πληθωρικό ύφος του συγγραφέα.

 

Στις 13 Ιουνίου το βραβείο απονεμήθηκε στην Αθηνά Ψυλλιά