Ο César Aira [σύντομα] στις Εκδόσεις Carnívora

Ένα βιβλίο αίνιγμα από την αρχή ως το τέλος το Πώς έγινα καλόγρια του Σέσαρ Άιρα. Ένα μικρό αγόρι, οι γονείς του, ένα παγωτό και μια καλόγρια. Στην πραγματικότητα το αγόρι, το οποίο αφηγείται την ιστορία και έχει το ίδιο όνομα με τον συγγραφέα, αυτοπροσφωνείται σε γένος θηλυκό, το παγωτό οδηγεί σε έγκλημα, ο πατέρας καταλήγει στη φυλακή και κανείς δε γίνεται καλόγρια. Ένα κείμενο, απολαυστικά παραληρηματικό σε κάποια σημεία, το οποίο όχι μόνο αντιμετωπίζει την έννοια της ταυτότητας ως ένα είδος καμουφλάζ, αλλά και ο τρόπος που είναι δομημένο διαψεύδει διαρκώς τις προσδοκίες του αναγνώστη και ακυρώνει την αντίθεση είναι/φαίνεσθαι. Μεταφρασμένο συλλογικά την περίοδο της καραντίνας από το Μεταφραστικό Εργαστήρι του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου.

Κέλλη Κρητικού

«Πηγή: https://www.athensvoice.gr/culture/book/678884_ta-astynomika-vivlia-poy-erhontai-apo-tis-ekdoseis-carnivora»

///////////

Η ομαδική μετάφραση της νουβέλας του Σέσαρ Άιρα είναι ιδέα και προϊόν εγκλεισμού. Με πρωτοβουλία της Μαρίας Αθανασιάδου (δεν θα της το συγχωρήσουμε ποτέ...) μαζευτήκαμε, τρόπος του λέγειν, 16 μεταφράστριες και μεταφραστές, το Μάρτιο του 2020, και παιδευτήκαμε, εξ αποστάσεως αλλά πάντα μαζί, με τον Σέσαρ Άιρα και την… καλόγριά του μέχρι το Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς. Κατά αλφαβητική σειρά: Μαρία Αθανασιάδου, Κωνσταντίνα Γερασίμου, Αναστασία Γιαλαντζή, Μαρία Ζαγγίλη, Μαρία Καλουπτσή, Μαρία Καραλή, Κανέλλα Λιακοπούλου, Νίκος Μανουσάκης, Αλίκη Μανωλά, Χρυσούλα Ξένου, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, Αγγελική Παλασοπούλου, Στέλλα Σουφλέρη, Σοφία Φερτάκη, Ναταλί Φύτρου, Σταύρος Χατζής. Επιμέλεια: Αλεξάνδρα Γκολφινοπούλου. 

Ή

Πώς γίναμε καλόγριες…

 

Η ιστορία μας, η ιστορία του πώς εμείς, δεκαέξι μεταφράστριες και μεταφραστές, γίναμε καλόγριες, ξεκίνησε εν τω μέσω (περίπου) του βίου μας. Δεν χρειάζεται να αναφέρουμε τα πόσα είχε κλείσει ο καθένας μας, όμως είναι βέβαιο ότι η αρχή σημαδεύτηκε από μια ζωηρή ανάμνηση, που μπορούμε να ανασυνθέσουμε με την παραμικρή λεπτομέρεια. Μια πανδημία έθεσε απροειδοποίητα τις ζωές μας σε κίνδυνο, μας ανάγκασε να βρεθούμε ξαφνικά σε συνθήκες εγκλεισμού, μονάζοντες κατ’ οίκον. Το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας αποτελεί μια δημιουργική έκφραση της προσπάθειας που καθεμία και καθένας από εμάς κατέβαλε έτσι ώστε να αντεπεξέλθει στις πρωτόγνωρες, παράδοξες και σε μεγάλο βαθμό παράλογες εμπειρίες που ο αόρατος εχθρός COVID-19 μας υποχρέωσε να βιώσουμε. Μια προσπάθεια να διοχετεύσουμε την ενέργεια και τα συναισθήματα που μας προκάλεσε η υγειονομική και κοινωνική κρίση στη μεγάλη κοινή μας αγάπη: τη λογοτεχνική μετάφραση.

Η επιλογή του συγκεκριμένου έργου για απόδοση στη γλώσσα μας μόνο τυχαία δεν ήταν. Μια σύντομη ανταλλαγή e-mail, όπως εκατομμύρια άλλες στην εποχή της καραντίνας, ήταν αρκετή ώστε, καθώς δίναμε κουράγιο ο ένας στον άλλο, να θυμηθούμε το ζοφερό, τρομακτικό και κλειστοφοβικό σύμπαν που ο Σέσαρ Άιρα είχε δημιουργήσει για την παράξενη καλόγριά του. Ένα σύμπαν που, τηρουμένων των αναλογιών, και πέρα από τις δεδομένες ιδιαιτερότητες, αναμφίβολα είχε κοινά χαρακτηριστικά με το καινοφανές δικό μας… Έλεγε εκείνη: «Η μέρα απλωνόταν με ατρόμητη μεγαλοπρέπεια, ξετυλιγόταν από το πρωί ως το βράδυ. Δεν μου φαινόταν ατέλειωτη, αλλά μου ενέπνεε ένα είδος σεβασμού. Κάθε στιγμή ήταν διαφορετική και καινούργια και δεν επαναλαμβανόταν. Ήταν ο ίδιος ο ορισμός του χρόνου, και πραγματοποιούνταν δίχως να σταματά, για όλους…»… και ήταν σαν να περιγράφει τη δική μας πραγματικότητα… Χρειάστηκαν λίγες ώρες, ναι ώρες, για να συγκεντρωθεί η ομάδα των δεκαέξι, να μοιραστεί το κείμενο, να οργανωθεί η μεταφραστική διαδικασία. Η νουβέλα χωρισμένη σε μέρη ισάριθμα των μελών της ομάδας σύντομα μεταφράστηκε και στη συνέχεια το ενοποιημένο κείμενο τέθηκε σε κοινή διαβούλευση. Δύο ομάδες των οκτώ έκαναν την πρώτη επιμέλεια και το σύνολο των δεκαέξι προχώρησε στην τελική επεξεργασία ολόκληρου του κειμένου. Αξιοποιώντας τις δυνατότητες που μας προσφέρει η τεχνολογία, ξεπεράσαμε τη δυσκολία της έλλειψης της προσωπικής επαφής, που θεωρείται δεδομένη όταν το μεταφραστικό έργο είναι ομαδικό. Το βλέμμα, ο δισταγμός, το μειδίαμα, ο τόνος της φωνής του συναδέλφου που διατυπώνει την άποψή του και είναι στοιχεία που αδιαμφισβήτητα έχουν το δικό τους ειδικό βάρος στη διαδικασία της ομαδικής μετάφρασης, σαφώς μας έλειψαν. Κερδίσαμε όμως τη δυνατότητα να εκμηδενίσουμε τις μεταξύ μας γεωγραφικές αποστάσεις αφού όλοι για τρεις μήνες εργαζόμαστε στον ίδιο χώρο ενός διαδικτυακού «νέφους». Έτσι στο εικονικό ψηφιακό σύμπαν, ο διάλογός μας δεν ήταν λιγότερο ζωηρός, οι παρατηρήσεις μας δεν ήταν λιγότερο καίριες και οι απόψεις που ανταλλάχθηκαν δεν ήταν λιγότερο εμπεριστατωμένες. Η παρουσία και η σκέψη μας ήταν αληθινές, είχαν ουσία και υπόσταση. Αποδείχτηκε τελικά ότι το «τέρας» της τεχνολογίας δεν είναι απαραιτήτως αποτρεπτικό για την ομαδική μεταφραστική διαδικασία.

Το μεταφραστικό ταξίδι μας, μια περιπέτεια στον λαβύρινθο της περίπλοκης προσωπικότητας του ίδιου του Άιρα. Ως αναγνώστες, έχουμε να αντιμετωπίσουμε ένα αφήγημα γεμάτο αμφισημίες, αμφιθυμίες, αμφιβολίες, που στροβιλίζονται και αλληλοσυγκρούονται μέσα στην παιδική ψυχή του μυστηριώδους προσώπου που φέρει το όνομα του ίδιου του συγγραφέα χωρίς να αποτελεί απαραίτητα και το alter ego του. Η απόκοσμη αλλά και απόλυτα ρεαλιστική φωνή που μας μιλά, μας παρασύρει σε δρόμους που διαρκώς διακλαδώνονται, σε διανοητικούς και ψυχικούς λαβυρίνθους που συνεχώς περιπλέκονται. Οι ευθείες κρύβουν πάντα μια απότομη στροφή, η αφήγηση αλλάζει πορεία και μας κατευθύνει σε αναπάντεχα ολισθηρά μονοπάτια. Ο λογοτεχνικός χαρακτήρας Σέσαρ παίζει με το μυαλό μας, κρύβεται πίσω από τις λέξεις και ξαναφανερώνεται διαφορετικός, ειρωνεύεται, σοβαρολογεί, κάνει χιούμορ, περιπαίζει, ασκεί κριτική. Ο συγγραφέας Άιρα σχεδιάζει μια διαδρομή που ισορροπεί ανάμεσα στη φαντασία και την πραγματικότητα, που καταδύεται στις πιο σκοτεινές γωνιές της παιδικής ψυχής, που αφήνει το όνειρο, όλη τη βαριά μπορχεσιανή κληρονομιά, να κλείνει πονηρά το μάτι στην αλήθεια. Οι διάλογοι συνθέτουν ένα δυναμικό θέατρο του παραλόγου και οι χαρακτήρες που πλαισιώνουν τον/την Σέσαρ μοιάζουν άλλοτε καρικατούρες και άλλοτε ήρωες τραγωδίας.

Μια παραληρηματική αφήγηση ή μια δαιδαλώδης αλλά απολύτως διαυγής διήγηση; Ένα κείμενο που κάνει τον αναγνώστη να νιώθει μια αόρατη και απροσδιόριστη ανησυχία. Μια υποδόρια σαρκοφαγική διάθεση (αυτή που ψυχανεμίστηκαν οι εκδόσεις Carnívora και προσέφεραν τη φιλόξενη στέγη τους στο πόνημά μας). Μια κριτική στην πολιτική, κοινωνική, οικονομική κατάσταση της Αργεντινής, αλλά και μια χειρουργικής ακρίβειας ανάλυση της παιδικής ψυχοσύνθεσης. Μια διαφορετική εκδοχή της ιστορίας που αφηγείται ο Χένρι Τζέιμς στο Στρίψιμο της βίδας, για να πειστούμε πλέον ότι τα παιδιά μπορεί και να μην είναι, τουλάχιστον όχι πάντα, τα χαριτωμένα, αθώα, αγγελικά πλάσματα που όλοι πιστεύουμε….

Για εμάς, ήταν ένα πείραμα. Ένα ενδιαφέρον και όμορφο πείραμα που εμπλούτισε τις εμπειρίες μας και μας πρόσφερε αρκετά διδάγματα. Ανάμεσα σε αυτά, πρώτον να κοιτάζουμε στο εξής με επιφυλακτικότητα τις καλόγριες και δεύτερον να το σκεφτόμαστε δυο φορές κάθε φορά που ετοιμαζόμαστε να παραγγείλουμε παγωτό φράουλα.

 

Μαρία Αθανασιάδου