Κριτική του Δημήτρη Τσατσούλη για την παράσταση «Και τα ψάρια βγήκαν να πολεμήσουν ενάντια στους ανθρώπους»

Ανατρεπτικός ρεαλισμός - Μοντέρνος κλασικισμός

Ανχέλικα Λίντελ, «Και τα ψάρια βγήκαν να πολεμήσουν ενάντια στους ανθρώπους». Σκηνοθεσία: Θέμελης Γλυνάτσης. Φεστιβάλ Αθηνών

Έχουμε συνηθίσει το πολιτικό καταγγελτικό θέατρο να παίρνει μορφή περφόρμανς όταν δεν στηρίζεται στο επανεμφανισθέν πρόσφατα «Θέατρο Ντοκουμέντο». Έχουμε επίσης χαρακτηρίσει πρωτοποριακό το συχνά άνευ λόγου υβρεολόγιο που στοχεύει στο σοκάρισμα των θεατών και μεταφέρει απομιμητικά στο θέατρο τη γλώσσα του δρόμου.

Η Ανχέλικα Λίντελ (γεν. 1966), Ισπανίδα συγγραφέας και σκηνοθέτις, έχει λόγο για τη σκληρή γλώσσα της γραφής της όπως έδειξε με τη διπλή παρουσία της στο Φεστιβάλ Αθηνών: με έργο της που σκηνοθέτησε η ίδια και ένα δεύτερο με τον μακροσκελή τίτλο «Και τα ψάρια βγήκαν να πολεμήσουν ενάντια στους ανθρώπους», έμμεση αναφορά στον «Μακμπέθ» του Σέξπιρ («και τα γοργοπόδαρα άλογα του Ντάνκαν (...) ξεχύθηκαν έτοιμα να κηρύξουν πόλεμο ενάντια στους ανθρώπους»), που σκηνοθέτησε ο Θέμελης Γλυνάτσης στην καίρια μετάφραση των Κωνσταντίνου Παλαιολόγου και Αλεξάνδρας Γκολφινοπούλου (Εκδόσεις Μιχάλη Σιδέρη).

Πολιτική καταγγελία

Αφορμή οι εντεινόμενοι και σήμερα πνιγμοί μεταναστών στη Μεσόγειο. Επί σκηνής, δύο πρόσωπα με άδηλη ταυτότητα, η Πουτάνα, που εκφέρει το λόγο και ο αποδέκτης του λόγου, κύριος Πουτάνα, που παραμένει βουβός. Ενδιαμέσως, μια Φωνή, εκείνη της ίδιας της συγγραφέως, ουσιαστικά ένα άλλο εγώ της Πουτάνας, που δηλώνει με πικρό σαρκασμό την απελπισία της για την επικρατούσα πολιτικο-κοινωνική κατάσταση απέναντι στους Αφρικανούς επίδοξους μετανάστες, την αδιαφορία των Ευρωπαίων ηγετών αλλά και των παραθεριστών στις πλούσιες παραλίες της Ισπανίας απέναντι στα πτώματα «των νέγρων» που ξεβράζει η θάλασσα. Είναι τόσοι πολλοί που πλέον τα ψάρια της Μεσογείου, τρεφόμενα από αυτούς, αποκτούν βλέμμα, μάτια ανθρώπινα. Αυτό το βλέμμα καλεί η Πουτάνα τον κ. Πουτάνα να αντιμετωπίσει. Κάνοντας συγχρόνως μια ειρωνική αντι-εθνικιστική αναδρομή, εξυμνώντας ακριβώς τις αρετές του ισπανικού έθνους.

Απέναντι σε αυτή τη σκηνική κραυγή που μόνο με εκείνη που εξέπεμψε ο Αρτό από ραδιοφώνου μπορεί να παρομοιαστεί, αυτή την «πληγή» που ούτε Βίβλος μπόρεσε να συμπεριλάβει, ο Θέμελης Γλυνάτσης αντιπαρέβαλε μια απόλυτα μεταμοντέρνας αισθητικής παράσταση: τοποθέτησε τα δύο πρόσωπα σε δύο στενόμακρες πλατφόρμες φωτιζόμενες εκ των έσω, ενώ ενσάρκωσε με ηθοποιό επί σκηνής –την Αλεξάνδρα Ντεληθέου– τη φωνή οφ της Ανχέλικα, τοποθετημένης δίπλα σε μια τετράγωνη γούρνα με νερό (σκηνικά: Αδριανός Ζαχαριάς) με το ένα χέρι να κυματίζει ψαρίσια βαμμένο σε ασημογάλαζους τόνους. Κι ενώ η Πουτάνα (Σοφία Μαραθάκη) είναι ντυμένη με εξαιρετικό λευκό φόρεμα που παραπέμπει υφολογικά σε άλλους αιώνες, ο κ. Πουτάνα (Νέστωρ Κοψιδάς) φοράει λευκό σακάκι πάνω από λευκά εσώρουχα, χωρίς παντελόνι, κυριολεκτικά ξεβράκωτος (κοστούμια: Μαργαρίτα Δοσούλα). Αμφότεροι, με αποστασιοποιητικά βαμμένο λευκό πρόσωπο.

Ηχητική σκηνή

Ο λόγος εκφέρεται από τα γυναικεία πρόσωπα σε ποικίλους ρυθμούς και εντάσεις με συνεχές υπόβαθρο το υποχθόνιο ηχητικό άκουσμα (Silent Move) που υποβάλλει εξωπραγματική διάσταση στη σκληρή γλώσσα που ζωγραφίζει αποτρόπαιους λεκτικούς πίνακες. Οι ηθοποιοί κινούνται σχεδόν ανεπαίσθητα, καρφωμένοι στις πλατφόρμες τους, φωτισμένοι παράδοξα από τη Μελίνα Μάσχα, τονίζοντας τις σουρεαλιστικές εκτινάξεις του λόγου. Κι ενώ η Σοφία Μαραθάκη πραγματώνει έναν φωνητικό άθλο, η Αλεξάνδρα Ντεληθέου ξερνά την απόγνωση της Ανχέλικα, ο Κοψιδάς δεν βγάζει παρά άναρθρους, απόκοσμους, τρομακτικούς ήχους. Συγκλονιστικοί.

Κείμενο γροθιά, παράσταση εξαιρετική, καλλιτεχνική πρόταση αμιγώς φεστιβαλική. Έτσι μόνο η καταγγελία μπορεί να γίνει τέχνη, διαφέροντας από την καθημερινή δημοσιογραφία.

Ο Δημήτρης Τσατσούλης είναι καθηγητής Σημειωτικής του Θεάτρου και Θεωρίας της Επιτέλεσης στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πατρών. Η κριτική δημοσιεύτηκε στην Ελευθεροτυπία στις 30 Ιουνίου 2014