Τα «παρασκήνια» ενός εργαστηρίου μετάφρασης, του Αρμόδιου Διαμαντή

Μετά τη γνωριμία με το συγγραφέα και το ιδιότυπο αντιλεξικό του και κυρίως μετά την πολύ διαφωτιστική παρουσίαση που ανέδειξε μερικές από τις χαρακτηριστικές ιδιαιτερότητες - προκλήσεις που συναντήσαμε κατά τη μεταφραστική διαδικασία, θα προσπαθήσω να σας μεταφέρω στα ενδότερα, στα περισσότερο παρασκηνιακά μονοπάτια της συλλογικής μετάφρασης με συντονιστή τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο. Αξιοποιώντας την εμπειρία της δουλειάς μας αυτής και μένοντας πιστός στο ύφος του Νέουμαν, θα αποπειραθώ να ορίσω το λήμμα Παλαιολόγος.

Ορισμός νούμερο 1: Ως γνήσιος Παλαιολόγος βλ. αυτοκράτορας, καλλιέργησε την αυλή του τάζοντας συχνά πυκνά αντίτυπα (αντί για αγροτεμάχια) στους θιασώτες των δικών του εκδοχών, εκθείαζε σταθερά τη δημοκρατία στις αποφάσεις της ομάδας, ενώ ταυτόχρονα εφάρμοζε τη μακιαβελική τακτική του «διαίρει και βασίλευε», απορρίπτοντας μετ’ επαίνων όπως έλεγε, τις μη αρεστές απόψεις των υπολοίπων.

Ορισμός νούμερο 2: αυστηρά ετυμολογικός. Παλαιολόγος: το μέλος της ομάδας που καταδεικνύει τη διαφορετικότητά του με αλλεπάλληλα χτυπήματα από φράσεις, ιδέες, λέξεις και λόγια με το κοινό χαρακτηριστικό ότι όλα είναι παλιά, πολύ παλιά όμως. Θα χρησιμοποιήσω μερικά παραδείγματα, για να σας δείξω τι εννοώ.

1.                Στο λήμμα ουίσκι: πολυτέλεια επί πάγου ορίζει ο Νέουμαν, «πολυτέλεια on the rocks», προτείνει αστειευόμενος ο Κωνσταντίνος. Καλά μέχρι εδώ, χαμογελά η μισή ομάδα, αναρωτιέται αν όντως το εννοεί η άλλη μισή, εκμεταλλεύεται τη στιγμή  για να πετάξει και τη δεύτερη βόμβα «μα ήταν και πολύ γνωστό μαγαζί , δεν το γνωρίζετε;;;;». Άφωνη η ομάδα, ενδόμυχα όλοι σκεφτόμαστε πόσο καιρό έχουμε να βγούμε, κρίμα να μην ξέρουμε ένα τέτοιο πρωτοκλασάτο μαγαζί, οπότε γυρίζοντας σπίτι, ψάχνω στη μηχανή αναζήτησης το «on the rocks» και πέφτω στο εξής άρθρο, το οποίο σας διαβάζω συνοπτικά: «Επιστρέφουμε στη χρονομηχανή. Τη δεκαετία του  ’70, ο νεαρόκοσμος κατέκλυζε το «On the Rocks», για μια ευρωπαϊκή ποπ με ελληνικό στίχο που υποστήριζε μια παρατεινόμενη εφηβεία».

Αρχίζετε να μπαίνετε στο πνεύμα του τι σημαίνει παλαιολογία ή όχι ακόμα;;;;

2.                Στο λήμμα φούστα: προσδοκία του ανέμου, ο αισθησιακός ορισμός Νέουμαν. «Φύσα σύμμαχε αγέρα», λέει ο Κωνσταντίνος. Πώς το είπες αυτό δάσκαλε;;; «Α, ήταν ένα σύνθημα που λέγαμε μικροί όταν θέλαμε να φυσήξει αέρας και να κουνήσει λίγο παραπάνω τις φούστες από τις συμμαθήτριές μας».

Σιγά μην κουνιόταν καμιά φούστα με αυτό το σύνθημα… Στην ερώτηση ποια δεκαετία δεν δόθηκε καμιά απάντηση…

Τώρα βέβαια ομολογώ, ότι κάποιες επιλογές όπως κάκαδο αντί για σπυρί, κρώζω αντί για φωνάζω, απόσκιο αντί για σκιά, του παραχωρήθηκαν με ταυτόχρονο κλείσιμο του ματιού όλων των υπολοίπων, για να μπορεί να ισχυρίζεται ότι αντιστάθηκε στο μιαρό ποτάμι της καθομιλουμένης και ότι θα προσελκύσει και αναγνώστες, που ήταν παρόντες στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Τελευταίο παράδειγμα της μεταφραστικής μας δουλειάς, το οποίο μου έλαχε ο κλήρος να αναφέρω, γιατί παραείναι άκομψο για τις κυρίες: 

λήμμα dogging: αλήθεια ξέρει ή φαντάζεται κανείς από το κοινό τι μπορεί να σημαίνει;;;;

 Ήταν ένας όρος παντελώς άγνωστος σε όλους, να φανταστείτε σε μια μίνι δημοσκόπηση σε καμιά εικοσαριά φίλους, 19 είπαν δεν έχω ιδέα, μια φίλη, αθώα παιδούλα, είπε βγάζω βόλτα το σκύλο, κατά το jogging μάλλον.

Η νέα γενιά της ομάδας, μετά το ’80 δηλαδή, πρότεινε fuck buddies, οι λοιπές κυρίες προτιμούσαν το friends with benefits, εγώ ένιωσα εντελώς αμόρφωτος βλέποντας ότι στο διαδίκτυο υπήρχαν αποτελέσματα στην ερμηνεία του dogging ήδη από το 2005 στην Αγγλία, που μιλούσαν για σεξ μεταξύ ουσιαστικά αγνώστων π.χ. στα πάρκα που έβγαζαν βόλτα τα σκυλιά τους.

Επιλέχθηκε τελικά: διαστροφή, που όπως και ο γάμος, συνίσταται στη σύναψη σεξουαλικής επαφής με άγνωστο άτομο….

 Ολοκληρώνοντας και σοβαρεύοντας: η συλλογική μετάφραση έχει πάρα πολλά προτερήματα, ακριβώς λόγω των ξεχωριστών χαρακτήρων, ιδεών, αντιλήψεων ακόμα και δεκαετιών που κουβαλά ο καθένας και η μεγάλη κατάκτηση αυτής της ομάδας ήταν ότι όλα αυτά τα διαφορετικά στοιχεία συγκεράστηκαν αρμονικά για να δώσουν ένα πραγματικά ποιοτικό αποτέλεσμα.

Η ουσιαστική συνεργασία, η επίτευξη της ισορροπίας, η οικειοθελής υποχώρηση της μονάδας απέναντι στο σύνολο, αλλά και η ανάδειξη μιας ξεχωριστής ιδέας, που την αγκαλιάζουν οι υπόλοιποι, είναι στοιχεία που φτιάχνουν μια αληθινή Ομάδα και αναμφισβήτητα πρέπει να αποδοθούν και στην προσωπικότητα του δασκάλου και συμμεταφραστή Κωνσταντίνου.

Τέλος, επειδή μιλήσαμε για ένα ιδιαίτερο βιβλίο, που καταφέρνει να συνδυάσει το χιούμορ, την ειρωνεία, τη μελαγχολία, τον κυνισμό, ενώ συγχρόνως διαθέτει μια πολύ οξυδερκή, κριτική πολιτική σκέψη, σας προσκαλώ να το διαβάσετε και να το μελετήσετε στην ολότητά του, γιατί η ζωή του κειμένου αυτού μπορεί να άρχισε για το ελληνικό κοινό με τη μετάφρασή του, αλλά περιμένει να τραφεί με τα σχόλια που προκαλεί και να ανθίσει με τις έριδες που γεννά.  

Ο Αρμόδιος Διαμαντής είναι μέλος της μεταφραστικής ομάδας των Βαρβαρισμών του Αντρές Νέουμαν (Εκδόσεις Opera, Νοέμβριος 2015). Η παρούσα ομιλία έγινε στο Abanico, στις 12 Δεκεμβρίου 2015, στο πλαίσιο της παρουσίασης του βιβλίου.