Μιλώντας με τον Βαγγέλη Μπουμπάκη για το Χθες του Juan Emar

 

Χθες | Χουάν Εμάρ

PODCAST  Εxtreme ways  13/10/2025

Με τον μεταφραστή Κωνσταντίνο Παλαιολόγο γνωρίζουμε τον Χιλιανό συγγραφέα Χουάν Εμάρ και το έργο του Χθες που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια.

     

Ο χιλιανός ποιητής Pablo Jofré σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη

«Το Ανάμεσα σε τόσους δρόμους του Πάμπλο Χοφρέ είναι μια σύνθεση από πέντε ποιητικά πρότζεκτ, τα οποία αποτυπώνουν την περιπλάνηση του ποιητή σε πληθώρα εσωτερικών κι εξωτερικών τοπίων, υπαρξιακών, γλωσσικών, εξωτικών, αμφίσημων. Οι δρόμοι είναι λέξεις, είναι κορμιά που μυρίζουν «σεξ και φρεσκοκουρεμένο γρασίδι». Με μια φασμπιντερική ατμόσφαιρα να διαπνέει το έργο, και αποκορύφωμα το τελικό ποίημα των 19 ενοτήτων-σταθμών με τίτλο Βερολίνο-Μανίλα, ολοκληρώνοντας κανείς την ανάγνωση, συνειδητοποιεί ότι διάβηκε κι ο ίδιος τους δρόμους που είδε ο ποιητής, μαζεύοντας τα απομεινάρια ενός περιοδεύοντα θιάσου και συγκρατώντας τα δάκρυα. Γιατί για τον Χοφρέ, δρόμος αυτό θα πει».

 

Ιφιγένεια Ντούμη  

Pablo Jofré, Ανάμεσα σε τόσους δρόμους, μτφρ. Μαρία Καραλή, Αλίκη Μανωλά, Ιφιγένεια Ντούμη, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, Εκδόσεις Σαιξπηρικόν, Θεσσαλονίκη, Οκτώβριος 2025

 

Βιβλιοκριτική της Ελένης Γούλα για την ανθολογία "Ελληνικό μικροδιήγημα 1974-2024" σε επιμέλεια του Π. Ενιγουέι

 

Ελένη Γούλα

 

Ελληνικό μικροδιήγημα 1974-2024

ΜΙΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ,

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Π. ΕΝΙΓΟΥΕΪ, Άνω Τελεία, 2025

 

Περί ου: 20 Σεπτεμβρίου 2025

 

Το μικροδιήγημα θεωρείται τέταρτο πεζογραφικό είδος, (μετά το διήγημα, τη νουβέλα και το μυθιστόρημα), γράφει στην Εισαγωγή του βιβλίου ο καθηγητής ΑΠΘ Κωνσταντίνος Παλαιολόγος. Κύρια χαρακτηριστικά του είναι η συντομία, η αφηγηματικότητα, η αφαιρετικότητα και ο τίτλος. “Τα σύνορά του, παρατηρεί, δεν είναι απολύτως σαφή, καθώς παίρνει/δανείζεται/κλέβει και ταυτόχρονα υπονομεύει χαρακτηριστικά από διάφορα λογοτεχνικά και μη λογοτεχνικά είδη (διήγημα, [πεζο]ποίημα, αφορισμό, γκράφιτι, διαφημιστικά σποτ, άρθρα στον Τύπο). πολυσυλλεκτικό και αυθάδες, αφού ό,τι ανερυθρίαστα οικειοποιείται, το προσαρμόζει αμέσως στα μέτρα του” (σ. 10-11)

 

Ανθολόγηση και συνολική αποτίμηση του ελληνικού μικροδιηγήματος δεν έχει ως τώρα επιχειρηθεί. Κι αν κυκλοφορούν ανθολογίες ελληνικών διηγημάτων, όμως η μικρότατη αφηγηματική φόρμα δεν έχει ακόμη αξιολογηθεί ξεχωριστά και μάλιστα για ένα τόσο μεγάλο διάστημα όσο ολόκληρη η μεταπολιτευτική περίοδος. Γι' αυτό και η έκδοση της συγκεκριμένης Ανθολογίας με την επιμέλεια του Π. Ενιγουέι, νομίζω πως ήταν αναγκαία και θα αποβεί πολύτιμη.

 

Οι ανθολογίες, γενικά, αποτελούν χρήσιμα εργαλεία για τους μελετητές, αλλά και ενδιαφέροντα αναγνώσματα για τους αναγνώστες. Ακόμη θυμάμαι τα διηγήματα που διάβαζα από την Παγκόσμια Ανθολογία διηγήματος της Άγκυρας όταν ήμουν μικρή. Ιδίως στην εποχή μας, που η λογοτεχνική παραγωγή είναι τεράστια και δύσκολα αποκτά κανείς ικανοποιητική εποπτεία ακόμη και σε τομείς που τον ενδιαφέρουν, οι ανθολογίες διευκολύνουν την επαφή με τα έργα τέχνης και τους δημιουργούς. Συμβάλλουν επίσης στη διάκριση του ποιοτικού έργου από εκείνο που πρόσκαιρα εντυπωσιάζει, της καλής από την κακή λογοτεχνία, εν γένει.

 

Οι ανθολόγοι ορίζουν τα κριτήρια –θεματικά, ιστορικά, αισθητικά, πολιτικά, κοινωνικά κ.λπ.– μελετούν, αξιολογούν και επιλέγουν τα κείμενα, που πληρούν τις προϋποθέσεις. Στη συνέχεια αναλαμβάνουν το βάρος και την ευθύνη να παρουσιάσουν στο αναγνωστικό κοινό τις επιλογές τους. Οπωσδήποτε χρειάζεται τόλμη και είναι βαριά ευθύνη να ανασύρεις κάτι από τη λήθη ή να καταδικάσεις κάτι άλλο ως θνησιμαίο.

 

Όλες οι ανθολογήσεις –όπως είναι φυσικό– χαρακτηρίζονται από υποκειμενικότητα. Διαβάσματα, μόρφωση, προτιμήσεις, χαρακτήρας κ.λπ. επηρεάζουν τις επιλογές των ανθρώπων, αναπόφευκτα καθορίζουν και τις επιλογές του ανθολόγου. Ωστόσο αυτός ο τελευταίος, οφείλει να απαλλαγεί από κάθε εμπάθεια, ιδιοτέλεια και υστεροβουλία για να αποτελεί η δουλειά του μια τίμια πνευματική κατάθεση.

 

Ο Π. Ενιγουέι είναι δεινός αναγνώστης και ικανός ανθολόγος. Ασχολείται χρόνια με το ελληνικό διήγημα – είναι και ο ίδιος διηγηματογράφος – ενώ έχει ακόμη μια ανθολογία στο ενεργητικό του: Χιούμορ, ειρωνεία και σάτιρα στο ελληνικό σύντομο διήγημα και μικροδιήγημα (1974-2021), 24 γράμματα, 2022.

 

Σ’ ένα άρθρο του τον Μάρτιο του 2025 στον Αναγνώστη, https://www.oanagnostis.gr/ta-85-kalytera-diigimata-se-enan-christiko-odigo-apo-ti-metapoliteysi-eos-simera-toy-p-enigoyei/), διαβάζουμε πως είχε έτοιμη μια δίτομη ανθολογία ελληνικού διηγήματος που όμως δεν βρήκε εκδότη. Τέσσερις μήνες μετά από το παραπάνω άρθρο, στο ίδιο ηλεκτρονικό περιοδικό παρουσίασε 30 επιλογές μικροδιηγημάτων μαζί με την πληροφορία πως τον Σεπτέμβριο θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Άνω τελεία ο τόμος που επιμελήθηκε: «Ελληνικό μικροδιήγημα 1974-2024, μια ανθολογία» με 120 επιλογές του από όλο το φάσμα της ελληνικής σύντομης πρόζας. https://www.oanagnostis.gr/50-chronia-ellinikon-mikrodiigimaton-30-epiloges-toy-p-enigoyei/.

 

Τελικά η ανθολογία μικροδιηγήματος της 50ετίας 1974-2024, που προανήγγειλε το άρθρο του Ιουλίου, βγήκε όντως τον Σεπτέμβρη με 118 μικροδιηγήματα από 17 έως 1076 λέξεις. Ο σχετικά νέος εκδοτικός οίκος Άνω Τελεία που ανέλαβε το εγχείρημα, μας έδωσε ένα αισθητικά άρτιο αποτέλεσμα και μάλιστα διαθέτει ένα αντίτυπο δωρεάν σε όλους τους ανθολογούμενους συγγραφείς. Για την εκδοτική αυτή συνύπαρξη ο Π. Ενιγουέι σε επικοινωνία που είχα μαζί του αναφέρει: “Όπως και στην δίτομη ανθολογία – που δεν κυκλοφόρησε-, έτσι και σε αυτή με τα μικροδιηγήματα, απευθύνθηκα σε πάνω από… ογδόντα εκδοτικούς οίκους και τελικά ήταν καθαρά θέμα τύχης (ή προσωπικής  επιμονής;) ότι εκδόθηκε ο τόμος με τα “μικρά”. Στο τέλος του βιβλίου υπάρχει αλφαβητικός κατάλογος-ευρετήριο, καθώς και χρονολογικός πίνακας των πρώτων δημοσιεύσεων όλων των κειμένων.

 

Τα 118 αυτά κείμενα είναι ταξινομημένα σε 9 κατηγορίες: “Το μικροδιήγημα της μνήμης”, “Το πολιτικό μικροδιήγημα”, “Άτομο και καθημερινότητα”, “Ερωτικό μικροδιήγημα”, “Χιούμορ, ειρωνεία και σάτιρα”, “Φαντασιακό μικροδιήγημα”, “Αστυνομικό μικροδιήγημα”, “Μεταμυθοπλασία” (α. “της πολίχνης” και β. “παιγνιώδης”), “Λοιπές κατηγορίες”, ενώ τα χαρακτηριστικά της κάθε κατηγορίας διευκρινίζονται στην εισαγωγή που υπογράφει ο Π. Ενιγουέι, με επεξηγηματικά παραδείγματα από τα ανθολογούμενα κείμενα.

 

Με σημείωση στο τέλος του επεξηγηματικού αυτού προλόγου, αφιερώνεται η ανθολογία στην Ηρώ Νικοπούλου και στον Γιάννη Πατίλη. Μια αφιέρωση, τουλάχιστον συγκινητική και οπωσδήποτε ουσιαστική, αφού οι δυο αυτοί άνθρωποι έχουν ασχοληθεί όσο κανείς άλλος στη χώρα μας – από όσο γνωρίζω – με το μικροδιήγημα. Ειδικά το ιστολόγιό τους “Πλανόδιον-ιστορίες μπονζάι”, που δημιούργησαν και λειτουργούν από το 2010, μας μεγάλωσε και μας έδωσε βήμα, σε όσους επιχειρούμε χρόνια τώρα να βάλουμε τις σκέψεις, τα συναισθήματα και την ενέργειά μας σε λέξεις και να πούμε ιστορίες. Αν δεν ήταν το ιστολόγιο Μπονζάι και ο Γιάννης με την Ηρώ, δεν θα έβγαινε η ανθολογία, είπε ο ίδιος ο Π. Ενιγουέι στην πολύ σύντομη εμφάνισή του στο Φεστιβάλ βιβλίου (7/9/2025). Ανάμεσα στις λίγες φράσεις του ήταν η έκφραση της οφειλής στο ζευγάρι Γιάννης-Ηρώ.

 

Από τους ανθολογούμενους συγγραφείς αρκετοί είναι γνωστοί και καταξιωμένοι (Ε. Χ. Γονατάς, Γ. Ιωάννου, Ι. Καμπανέλλης, Ν Κάσδαγλης, Π. Κοροβέσης, Μ. Κουγιουμτζή, Α. Κυριακίδης, Ε. Λαδιά, Σ. Νικολαΐδου, Δ. Νόλας, Π. Παμπούδη, Γ. Σκαμπαρδώνης, Ντ. Χριστιανόπουλος κ.λπ.) αλλά διαβάζουμε και πολλούς άγνωστους ή παραγνωρισμένους (π.χ. ο Γ. Γκολομπίνας με ένα διήγημα που με συγκίνησε βαθιά). Ο ανθολόγος – ερευνητής επίμονος και υπομονετικός – τους αναζήτησε, όπως σημειώνει ο ίδιος, σε δημοσιευμένες συλλογές (“για την εκπόνηση της ανθολογίας, κατάρτισα μια λίστα 260 συλλογών διηγημάτων, τις οποίες (ξανα)διάβασα, ξεχωρίζοντας τα κείμενα που άξιζαν, κατά τη γνώμη μου, να συμπεριληφθούν στο πόνημα”, βλ παραπάνω στο άρθρο του Μαρτίου), αλλά και σε ιστολόγια, ακόμη και σε προσωπικές ιστοσελίδες (π.χ. το κείμενο του Χάρη Μελιτά, είναι αναρτημένο στον  λογαριασμό του στο φβ).

 

Ζητούμενο φαίνεται πως ήταν για τον ανθολόγο, να εκπροσωπηθεί το ελληνικό μικροδιήγημα σε όλο του το φάσμα της παραγωγής και δημοσίευσής του, τόσο σε φροντισμένες συλλογές, εξαντλημένες εκδόσεις, αλλά και σκορπισμένο στο διαδίκτυο, κραυγές και φωνές που αγωνίζονται να αρθρώσουν το ζωντανό, το σπαράζον ελληνικό σώμα της εποχής με διακριτά ή δυσδιάκριτα χαρακτηριστικά. Γι’ αυτό και οι κατηγορίες είναι βοηθητικές.

 

Στην πρώτη, εξετάζεται η λειτουργία της μνήμη που απλώνεται σε παλιότερες εποχές και διασώζει μορφές και εικόνες, χρωματισμένες με το τώρα της γραφής. Στη δεύτερη, παρουσιάζονται νύξεις και θραύσματα για την πολιτική της χώρας από τον Εμφύλιο ως τις μέρες της Κρίσης με εμφανείς τις συνέπειες αυτής της πολιτικής. Εδώ περιλαμβάνονται σπουδαία κείμενα όπως, “η Σοροκάδα” του Κάσδαγλη, το “Μάθημα Ανάγνωσης” της Λίας Μεγάλου-Σεφερειάδη αλλά και τα “επαναστατικά ποτά” του Π. Κοροβέση. Στην τρίτη ενότητα παρατηρούμε πώς αποτυπώνεται η καθημερινή ζωή – ξεχωρίζω “Τη γάτα” της Μαρίας Κέντρου-Αγαθοπούλου, όπου το φρικώδες του θανάτου παρουσιάζεται με τρόπο λυτρωτικό. Το ερωτικό φαινόμενο της τέταρτης κατηγορίας περιλαμβάνει 12 μικροδιηγήματα με κορυφαίο το συγκλονιστικό της Μαρίας Κουγιουμτζή, “όταν ωριμάσουν τα πορτοκάλια”. 13 επιλογές περιλαμβάνει η πέμπτη ενότητα με τον τίτλο “χιούμορ, ειρωνεία, σάτιρα”, όπου μεταξύ άλλων ανθολογούνται κείμενα των Καμπανέλλη, Χριστιανόπουλου και Τζίμη Πανούση με την απαραίτητη αθυροστομία του. Το φαντασιακό μικροδιήγημα περιλαμβάνει 10 κείμενα από τα πιο εκτεταμένα της Ανθολογίας, όπως πρόσεξα, ενώ το αστυνομικό (9 επιλογές) μας εκπλήσσει με το κρυπτόλεξο (δεν το έλυσα) ή το πνευματώδες “σπασμένο τετράγωνο” του Χάρη Μελιτά. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον βρήκα στην όγδοη ενότητα με τον τίτλο μεταμυθοπλασία (δηλ. κείμενα, στα οποία το παραδοσιακό εντάσσεται σε σύγχρονη οπτική θεώρηση και γραφή), ένας λογοτεχνικός τρόπος πολύ διαδεδομένος στην εποχή μας. Αυτή η ενότητα είναι η μόνη που επιμερίζεται σε δυο υποκατηγορίες: της πολίχνης (6 κείμενα) και την παιγνιώδη μεταμυθοπλασία (7 κείμενα). Από εδώ θα ξεχωρίσω την ανατριχιαστική “πένσα” του Γιάννη Παλαβού, την συγκινητική “αγελάδα και το φίδι” του Γιώργη Χριστοφιλάκη και το “Άτιτλο” του Γιώργου Ξενάριου, που σαν αποστασιοποιημένος χειρουργός ανοίγει το έγκλημα της Μαρφίν. Η τελευταία κατηγορία “λοιπές κατηγορίες (αλληγορία, συμβολισμός, παράλογο, παράδοξο κ.α.)” περιλαμβάνει 21 επιλογές, όπου διαβάζουμε σπουδαία κείμενα του Ε. Χ. Γονατά, του Γιώργου Ιωάννου, του Δημήτρη Νόλλα κ.ά.

 

Να προσθέσω πως η επιλογή της συγκεκριμένης 50ετίας (1974-2024) είναι δικαιολογημένη και εύστοχη, καθώς η  εμβληματική αφετηρία συμπίπτει με την αρχή της μεταπολίτευσης, ενώ η συμπλήρωση των 50 χρόνων μπορεί να θεωρηθεί σταθμός για μελέτη και αναστοχασμό. Η χώρα έχει αλλάξει μέσα σ’ αυτά τα χρόνια και όλη τούτη η συγκεντρωμένη λογοτεχνική παραγωγή, ταξινομημένη σε κατηγορίες, αξιολογημένη με εμφανή τα κριτήρια της αντιπροσωπευτικότητας, της λογοτεχνικότητας και της ελεγμένης αξίας, δίνουν στον αναγνώστη την ευκαιρία να θυμηθεί, να νιώσει, να αγγίξει και εν τέλει τη δυνατότητα να οικειωθεί το συλλογικό βίωμα.

 

Πολλά από τα ανθολογούμενα μικροδιηγήματα είναι αριστουργηματικά, όλα όμως κουβαλούν ένα κομμάτι από τη ζωή μας αυτά τα 50 χρόνια. Κι αν κάποια δεν αρέσουν σε μερικούς αναγνώστες ή τους φανούν αδιάφορα, αυτό δεν μπορεί να καταλογιστεί στα αρνητικά της ανθολογίας. Το έργο είναι σημαντικό και πολύτιμο. Αξίζουν ευχαριστίες και συγχαρητήρια στον Π. Ενιγουέι και στην Άνω Τελεία που έφεραν σε πέρας αυτή την πρώτη απόπειρα χαρτογράφησης του ελληνικού μικροδιηγήματος. Δεν τολμώ ούτε να φανταστώ τον κόπο, την επιμονή, την ενέργεια και την αφοσίωση του Π. Ενιγουέι που μας έδωσε ένα τόσο ενδιαφέρον και χρήσιμο βιβλίο. Αν υπάρχουν παραλείψεις ή διαφωνίες ως προς την αξία των επιλογών, αυτό δεν μειώνει καθόλου τη σημασία της Ανθολογίας. Αντιθέτως εμπλουτίζει τον καλλιτεχνικό διάλογο και μπορεί να εμπνεύσει κι άλλες παρόμοιες προσπάθειες.

Βιβλιοκριτική του Ξενοφώντα Α. Μπρουντζάκη για το Σας αφιερώνω τη σιωπή μου του Mario Vargas Llosa

 

Η μουσική ως ύστατη αυταπάτη

 

Ξενοφών Α. Μπρουντζάκης

Liberal, 13/08/2025

 

Ο Μάριο Βάργκας Λιόσα, ένας από τους τελευταίους μεγάλους εκπροσώπους της «χρυσής εποχής» του λατινοαμερικανικού μυθιστορήματος, επέλεξε να κλείσει την μυθοπλαστική του πορεία όχι με μια ηχηρή πολιτική αλληγορία ή ένα πολυπρόσωπο έπος, αλλά με ένα έργο μικρής φόρμας και εσωτερικής έντασης. Με το Σας αφιερώνω τη σιωπή μου, που κυκλοφόρησε το 2023, λίγα χρόνια πριν τον θάνατό του, ο Λιόσα απομακρύνεται από τις πολύπλοκες αφηγηματικές αρχιτεκτονικές των Συνομιλία στο Κατεντράλ, Ο πόλεμος της συντέλειας του κόσμου ή Η πόλη και τα σκυλιά και παραδίδει μιαν ιστορία που μοιάζει περισσότερο με αποχαιρετιστήριο βλέμμα παρά με τελική κορύφωση.

Το κέντρο βάρους εδώ δεν είναι η αναμέτρηση με την Ιστορία ως γεγονός, αλλά η αναμέτρηση με την Ιστορία ως μνήμη, όνειρο και ουτοπία. Ο συγγραφέας στρέφεται σε μια πτυχή της περουβιανής ψυχής που δεν είχε μέχρι τώρα αναδείξει ως κεντρικό μοτίβο: την κρεολική μουσική, το βαλς των φτωχογειτονιών της Λίμα, τις μελωδίες που κουβαλούν τον ρυθμό μιας χώρας γεμάτης αντιφάσεις.

«Σας αφιερώνω τη σιωπή μου». Ο τίτλος ακούγεται σαν αποχαιρετισμός, σχεδόν σαν λογοτεχνική διαθήκη. Και πράγματι είναι. Ο Μάριο Βάργκας Λιόσα, ένας από τους σπουδαιότερους συγγραφείς της παγκόσμιας λογοτεχνίας, επιλέγει με αυτό το βιβλίο να αποχωρήσει από τη σκηνή όχι με ένα πολιτικό μανιφέστο ούτε με έναν ρωμαλέο στοχασμό περί γραφής, αλλά με μια νουβέλα βαθιά προσωπική, αμφίθυμη και εσωστρεφή. Ένα έργο που μοιάζει να διασώζει κάτι από την τελευταία φλόγα της δημιουργίας, αλλά ταυτόχρονα αποδομεί τη σημασία της.

Ο Λιόσα δεν γράφει εδώ για να πει. Γράφει για να σιωπήσει. Και μας αφιερώνει αυτήν τη σιωπή, σαν κάποιος που κατάλαβε πως δεν υπάρχει πια τίποτε να προσθέσει.

Ο πρωταγωνιστής του βιβλίου, ο Τόνιο Ασπιλκουέτα, είναι καθηγητής και δημοσιογράφος στη Λίμα, με μια εμμονική αφοσίωση στην παραδοσιακή περουβιανή μουσική, τη μουσική των criollos, που ο ίδιος φαντάζεται ως το χαμένο νήμα της εθνικής ταυτότητας του Περού. Στην προσπάθειά του να συγγράψει την οριστική βιογραφία του ιδιοφυούς κιθαρίστα Λάλο Μολφίνο, ο Τόνιο επιδιώκει να αποδείξει ότι μέσα από τη μουσική αυτή –«καθαρά περουβιανή, λαϊκή, αυθόρμητη, μαγική»– μπορεί να επέλθει η συμφιλίωση μιας χώρας διαλυμένης από ταξικές, φυλετικές και ιδεολογικές συγκρούσεις.

Όμως η εμμονή του ήρωα μετατρέπεται σταδιακά σε ακραία προσωπική παραίσθηση. Δεν πρόκειται πια για ένα βιβλίο που θέλει να γράψει, αλλά για μια ιδεολογία που τον «καταλαμβάνει». Η κρεόλ μουσική δεν είναι απλώς η φωνή του Περού· γίνεται όραμα, σχεδόν μεταφυσικό, μιας ενότητας που δεν υπήρξε ποτέ. Και η κατάρρευση αυτού του οράματος –συμπτωματική και αναπόφευκτη– είναι και η κατάρρευση του ίδιου του Τόνιο. Η ήττα της ουτοπίας είναι και προσωπική και εθνική.

Το βιβλίο είναι λιτό, χωρίς την ορμή των παλαιότερων επικών μυθιστορημάτων του Λιόσα, αλλά φορτισμένο από μια συγκρατημένη μελαγχολία. Η πρόζα του, ευκρινής και καθαρή, με εξαιρετική απόδοση στη μετάφραση από τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, λειτουργεί σχεδόν σαν ακομπανιαμέντο: δεν υψώνει τόνους, δεν κορυφώνει το δράμα. Όλα ξετυλίγονται με μια στοχαστική αποδοχή, σαν να γράφει κάποιος που ξέρει πως δεν γράφει πια για να πείσει, αλλά μόνο για να καταγράψει.

Ο Λιόσα υπήρξε πάντοτε πολιτικός συγγραφέας, με την ευρύτερη έννοια: ενδιαφερόταν για τη σύγκρουση του ατόμου με την εξουσία, για την ιστορία που διαμορφώνει συνειδήσεις, για την ιδεολογία ως εμπειρία και παγίδα. Εδώ, όμως, το πολιτικό είναι υπόγειο. Η πραγματικότητα του Περού (το Φωτεινό Μονοπάτι, η διαφθορά, ο φυλετικός ρατσισμός, η κοινωνική αστάθεια) είναι παρούσα ως απόηχος, όχι ως κεντρικό θέμα. Το επίκεντρο είναι το βλέμμα ενός ανθρώπου που θέλησε να πιστέψει ότι η κουλτούρα μπορεί να υπερβεί τις διαφορές. Και που απέτυχε.

Δεν είναι τυχαίο ότι αυτό το βιβλίο έρχεται στο τέλος μιας τεράστιας πορείας. Ο ίδιος ο συγγραφέας έχει δηλώσει ότι πρόκειται για το τελευταίο του μυθιστόρημα. Είναι ένα έργο αποχαιρετισμού, όχι όμως βαρύγδουπο ή δραματικό, αλλά σιωπηλό. Και αυτή η σιωπή έχει βάρος.

Ο τίτλος δεν είναι ποιητικός. Είναι κυριολεκτικός: Σας αφιερώνω τη σιωπή μου. Δεν σας αφήνω μια κληρονομιά ιδεών, ούτε ένα ηρωικό όραμα. Σας αφήνω αυτό που απομένει όταν όλα έχουν ειπωθεί: η συνείδηση ότι ίσως η φαντασία δεν αρκεί· ίσως η τέχνη δεν σώζει· ίσως το έθνος δεν θα συμφιλιωθεί ποτέ με τον εαυτό του. Αλλά ακόμα κι έτσι, η γραφή αξίζει.

Το βιβλίο δεν είναι μελαγχολικό από απογοήτευση, αλλά από επίγνωση. Κι αυτή η επίγνωση είναι πολύ πιο επαναστατική από κάθε παλαιότερη ρητορεία.

Ο Τόνιο δεν είναι ένας ήρωας όπως ο Ούρια ή ο Ζίνο Καζαμάντρι. Είναι μια αντανάκλαση του ίδιου του Λιόσα σε έναν καθρέφτη παραμορφωτικό. Ο Τόνιο δεν τρελαίνεται από τη φιλοδοξία αλλά από την ανάγκη να πιστέψει. Κι αυτή είναι ίσως η πιο ανθρώπινη στιγμή του συγγραφέα του. Γιατί το Σας αφιερώνω τη σιωπή μου δεν είναι μια εξιστόρηση· είναι μια εξομολόγηση.

Εδώ, ο Βάργκας Λιόσα είναι περισσότερο εκτεθειμένος από ποτέ. Πίσω από τις λέξεις, πίσω από τις αναφορές στη μουσική, πίσω από τον Λάλο Μολφίνο και την κρεόλ παράδοση, διακρίνεται ένας άντρας που αποχαιρετά όχι τον κόσμο αλλά την ίδια του τη φωνή.

Το Σας αφιερώνω τη σιωπή μου μπορεί να διαβαστεί ως μια πολιτισμική καταγραφή, ως πολιτική αλληγορία, αλλά πάνω απ’ όλα ως ηθική πράξη: ένας συγγραφέας που έζησε γράφοντας για την Ιστορία και τις πληγές της, κλείνει τον κύκλο του μιλώντας για την αδυναμία και την ομορφιά της τέχνης.

Η σιωπή που μας αφιερώνει δεν είναι παραίτηση· είναι η παραδοχή ότι τα έργα τέχνης δεν αλλάζουν τον κόσμο ολοκληρωτικά, αλλά μπορούν να αλλάξουν έστω για λίγο τον τρόπο που τον προσλαμβάνουμε. Και αυτό, για έναν συγγραφέα της εμβέλειας του Λιόσα, είναι μια μορφή συμφιλίωσης με τον εαυτό του και με τον χρόνο.

 

Μάριο Βάργκας Λιόσα – Σας αφιερώνω τη σιωπή μου, μτφρ. Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, εκδ. Καστανιώτη, σελ.: 236

XIII Congreso Internacional de Minificción: Minificción e Intertextualidad, Tesalónica, 2026, PRIMERA CIRCULAR

 

Lara Moreno: Κανένας έρωτας δεν ζει στις αναμνήσεις

 

Κανένας έρωτας δεν ζει στις αναμνήσεις

 

Εφτά χρόνια είναι μια ολάκερη ζωή. Σε εφτά χρόνια, μια χώρα καταρρέει, αλλάζει κυβέρνηση, καταρρέει ακόμα περισσότερο, αχνοφαίνεται η κορυφή του παγόβουνου μιας κοινωνικής εξέγερσης, η περί ης ο λόγος κορυφή λιώνει συνθλιμμένη από τις κακές πρακτικές, και ολόκληρο το παγόβουνο λιώνει εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, ρυπαίνοντας τα νερά με ηττοπάθεια και δυσαρέσκεια. Σε εφτά χρόνια, εξαφανίζεται μια εποχή, εν προκειμένω η άνοιξη, κι αυτό μετατρέπει μια πολύ ζεστή χερσόνησο σ’ ένα μέρος με πολικές θερμοκρασίες ή ακραίους καύσωνες. Σε εφτά χρόνια προλαβαίνεις να γεράσεις, γκρίζα μαλλιά, μυωπία, διαφραγματοκήλη, ρυτίδες, κιρσοί. Σε εφτά χρόνια προλαβαίνεις να παραβρεθείς σε αρκετές κηδείες, ακόμα και σε κάνα δυο θανάτους αυτοπροσώπως. Εφτά χρόνια αρκούν για την καταχθόνια μετάλλαξη πολλών κυττάρων που οι γιατροί δεν τα έχουν ακόμη ανιχνεύσει, αλλά τα οποία αναμφίβολα καταστρέφουν τα όργανά μου.

Παρ’ όλα αυτά, μιας και ζούμε σ’ έναν κόσμο όπου τα πάντα κινούνται επιβραδυνόμενα, ένιωθα ακόμη σχετικά νέα όταν με κάλεσαν να δουλέψω σ’ ένα συνέδριο ειδημόνων στη μακροβιοτική διατροφή. Εγώ δεν έχω γνώσεις επί του αντικειμένου, αλλά θα παρευρισκόμουν και μάλιστα ως συντονίστρια, χάρη σε μια γνωριμία που είχα κάνει κατά τη διάρκεια ενός μάστερ για την οργάνωση πολιτιστικών εκδηλώσεων. Το εν λόγω συνέδριο ήταν ήδη οργανωμένο· στην πραγματικότητα, το μόνο που είχα να κάνω ήταν να το επιβλέπω, να φροντίζω για τους ομιλητές και την τήρηση του προγράμματος, να προσέχω ώστε σε κάθε τραπέζι να υπάρχουν αρκετά μπουκάλια νερό και να μην χάνεται το κοινό στους διαδρόμους του περιπτέρου. Η αμοιβή δεν ήταν τίποτα το ιδιαίτερο, αλλά μου έδινε την ευκαιρία να δραπετεύσω για λίγες μέρες σε άλλη πόλη, κάτι που εκείνη την εποχή ήταν ό,τι πιο κοντινό σε διακοπές μετ’ αποδοχών. Τα κανόνισα όλα στο σπίτι, πρόβλεψα τις επείγουσες ανάγκες που μπορεί να προέκυπταν κατά τη διάρκεια της απουσίας μου, γέμισα μια ηλίθια βαλίτσα με καλοκαιρινά ρούχα και επιβιβάστηκα στο αεροπλάνο. Έκλεισα σφιχτά τα μάτια μου κατά την απογείωση. Όταν τα άνοιξα δεν ήμουν νεκρή, ήμουν στον αέρα, πάνω από τα σύννεφα, οπότε υπήρχε ακόμη ελπίδα. Καθότι, δε, καταφέραμε και να προσγειωθούμε χωρίς να συντριβούμε, το ως άνω συναίσθημα ενισχύθηκε.

Όλα όσα αφορούν το συνέδριο μακροβιοτικής διατροφής δεν έχουν την παραμικρή σημασία. Έκανα τη δουλειά μου όσο καλύτερα μπορούσα, υπέμεινα τα παράπονα και τα σάλια κάποιων από τους συμμετέχοντες, άτομα κολλημένα με την Άπω Ανατολή και τον δυσοίωνο κόσμο των πνευματικών ενεργειών, κατάπια αμάσητη άλλη μια γερή δόση υποχόνδριας και μανιακής παράνοιας και ετοιμάστηκα να απολαύσω τη μοναξιά του δωματίου μου στο ξενοδοχείο.

Το να απολαμβάνει μια γυναίκα τη μοναξιά της όταν έχει πολύ καιρό να μείνει μόνη δεν είναι εύκολο. Αλλά εγώ έκανα ό,τι καλύτερο μπορούσα για να προσαρμοστώ στην ευτυχία. Το ξενοδοχείο ήταν ωραίο, επειδή το είχα διαλέξει εγώ. Δεν κατέλυσα στο ίδιο μέρος με τους ομιλητές, οι οποίοι έμεναν σ’ ένα τετράστερο ογκώδες κτίριο από μέταλλο και γυαλί στο μοντέρνο τμήμα της πόλης, αλλά σ’ ένα ξενοδοχείο στο κέντρο, σ’ ένα πέτρινο κτίριο με ψηλά ταβάνια, παχιά χαλιά και μπαλκόνια με λευκές ξύλινες μπαλκονόπορτες. Η ψευδαίσθηση ήταν τέλεια: ξαφνικά η ζωή μου δεν ήταν η ζωή μου, αλλά ένα πράγμα ακινητοποιημένο προς στιγμή, έτοιμο να μετεξελιχθεί σε κάτι άλλο.

Την τρίτη μέρα, όταν πλέον είχα εγκατασταθεί στο επίκεντρο της απομόνωσής μου, έμαθα ότι βρισκόταν κι εκείνος στην πόλη. Όλοι μα όλοι οι φίλοι και γνωστοί μου θα έκαναν τη σκέψη ότι το είχαμε προσχεδιάσει. Επίσης οι σεναριογράφοι των τηλεοπτικών σειρών και φυσικά η μητέρα μου. Αλλά δεν ήταν έτσι. Όσο προγραμματισμένη είναι η ζωή, άλλο τόσο ήταν κι εκείνο. Σε εφτά χρόνια, έχεις προλάβει να ξεχάσεις ότι τις περισσότερες φορές οι φαινομενικές συνδέσεις δεν σημαίνουν κατ’ ανάγκη και κάτι.

Το έμαθα από τα σόσιαλ. Έτρωγα βραδινό στο μικρό εστιατόριο δίπλα στο ξενοδοχείο μου, όπου πήγαινα με θρησκευτική ευλάβεια κάθε βράδυ, στις εννέα και μισή, για να φάω παστράμι με αγγουράκια τουρσί και μουστάρδα σε κάποιο από τα τραπέζια κοντά στα μεγάλα παράθυρα, απ’ όπου μπορούσα να παρατηρώ τον κατάφωτο λιθόστρωτο δρόμο και τους περαστικούς, ελπίζοντας ότι ίσως κάποιος απ’ αυτούς, ανεξαρτήτως φύλου ή ηλικίας, θα εστίαζε την προσοχή του σ’ εμένα, στη μοναξιά μου που ανυπομονούσε σφόδρα να συμβούν πράγματα. Ακόμα και μια αλαφροΐσκιωτη παρέα ξένων φοιτητών, δεκαπέντε χρόνια μικρότερών μου, θα ήταν ευπρόσδεκτη στο τραπέζι μου. Στην τσάντα μου κουβαλούσα το ίδιο βιβλίο που διάβαζα στην τουαλέτα και στην μπανιέρα, αλλά πάντα κατέληγα να σκρολάρω στο smartphone μου ενώ έπινα το δεύτερο ποτήρι κρασί, με το πιάτο μου πλέον άδειο. Εκείνος εξέθετε τα έργα του σε μια γκαλερί στο κέντρο της πόλης. Της πόλης στην οποία βρισκόμουν εγώ εκείνη τη στιγμή. Την Πέμπτη. Ήταν Τρίτη. Διάβασα όλες τις πληροφορίες για την εκδήλωση, αναζήτησα την τοποθεσία της γκαλερί και βεβαιώθηκα ότι δεν έκανα κάποιο λάθος. Έπειτα, ερεύνησα τις τελευταίες ενημερώσεις στο προφίλ του, για να σχηματίσω μια ιδέα κι εγώ δεν ξέρω για ποιο πράγμα, λες και μπορούμε να συμπεράνουμε κάτι για την πραγματικότητα μέσω ενός τέτοιου αυτοματισμού. Μ’ έπιασε νευρικότητα, κοίταξα γύρω μου, μπορούσα άραγε να μοιραστώ με κάποιον αυτή τη σύμπτωση; Δεν σήκωσα το χέρι μου για να φωνάξω τον σερβιτόρο, εγώ η ίδια πλησίασα στην μπάρα για να παραγγείλω κάτι πιο δυνατό. Ένα διαυγές ποτό που θα έκαιγε τα σωθικά μου. Εφτά χρόνια. Εκείθεν της ευθραυστότητας και της άγνοιας.

Όταν επέστρεψα στο ξενοδοχείο, ξαπλωμένη στο κρεβάτι, δεν μ’ έπιανε ύπνος. Τα πάντα στη συμπεριφορά μου ήταν τόσο αναμενόμενα. Ο ενθουσιασμός, οι αναμνήσεις, η φαντασία. Εκείνος δεν ήταν μια ανοιχτή πληγή, ούτε καν η ηχώ μιας πληγής. Αλλά ήταν κάτι τόσο οικείο και ταυτόχρονα τόσο δυσανάλογα απομακρυσμένο από τη ζωή μου ώστε μου φάνηκε το τέλειο στοιχείο για να ομορφύνει το ταξίδι μου. Ή για να το καταστρέψει. Σηκώθηκα αρκετές φορές, το να περπατώ ξυπόλητη στο δωμάτιο του ξενοδοχείου με χαλάρωνε, μου έδινε δύναμη, άνοιξα το κινητό, το έκλεισα ξανά και το άνοιξα για άλλη μια φορά, μπαίνοντας στον πειρασμό να του τηλεφωνήσω· κι αν βρισκόταν ήδη στην πόλη; Οκέι, αλλά αν είχε έρθει και δεν ήταν μόνος; Αν είχα καταλύσει στον ογκώδες κτίριο από μέταλλο και γυαλί μαζί με τους ομιλητές, θα μπορούσα να είχα παραγγείλει μια διπλή βότκα μέσω της υπηρεσίας δωματίων· ήμουν πεπεισμένη ότι το πρόβλημά μου ήταν ότι δεν είχα πιει αρκετά. Στο νεσεσέρ μου, ένα lexotanil έλαμπε σαν φως, σαν σφιχτή γροθιά στην έρημο. Το κατάπια, πήρα μια βαθιά ανάσα και μετά από τριάντα λεπτά γαλήνεψε η ψυχή μου.

Την επομένη όλα πήγαν στραβά. Τεχνικά προβλήματα με τη μεγαφωνική εγκατάσταση, καταστροφικό catering, η απροσδόκητη απουσία ενός από τους ομιλητές κι ένας εξευτελιστικός πόνος στο στομάχι που, στη διάρκεια της μέρας, με κράτησε κλειδωμένη στο μπάνιο για μεγάλα χρονικά διαστήματα, φοβούμενη, όπως πάντα, τα χειρότερα: οξεία περιτονίτιδα, νόσο του Crohn, αιφνίδιο θάνατο. Επέστρεψα στο ξενοδοχείο νωρίτερα από το προβλεπόμενο, σαν θηλαστικό φοβισμένο από τη σκληρότητα της ίδιας του της καρδιάς. Μωλωπισμένη, αναστατωμένη. Αλλά τα σεντόνια ήταν δροσερά και με ηρέμησαν. Το να σηκώνεις τα σκεπάσματα σ’ ένα κρεβάτι ξενοδοχείου και να γλιστράς σ’ αυτή την τέλεια, παγωμένη γεωμετρία που μοιάζει πρωτοφανής στον κόσμο, σε επαναφέρει σε κατάσταση συνειδητότητας. Στις εννέα και μισή το βράδυ, αφού έκανα ντους και φόρεσα ένα καινούργιο φόρεμα, παρέκαμψα το παστράμι στο συνηθισμένο μου εστιατόριο και βγήκα μια βόλτα, με ύφος σοβαρό. Σε μια άτσαλα φωτισμένη πλατεία, όπου στέκονταν παραταγμένα μερικά στρογγυλά τραπέζια μπροστά σε κάτι πέτρινα παγκάκια, πήρα την απόφαση. Ένα ζευγάρι γύρω στα πενήντα κάπνιζε σιωπηλά, ενόσω περίμεναν, υπέθεσα, να τους φέρουν τα ποτά τους. Τους πλησίασα και τους ζήτησα ένα τσιγάρο. Μ’ έκανε να νιώσω ευάλωτη το γεγονός ότι δεν μου χαμογέλασαν ούτε όταν μου το έδωσαν ούτε όταν ένας από τους δύο μού το άναψε, μ’ έναν μπλε πλαστικό αναπτήρα που μόλις και μετά βίας είχε φλόγα. Εγώ, αντίθετα, τους χαμογέλασα και τους ευχαρίστησα από τα βάθη της καρδιάς μου για τη γενναιοδωρία τους. Ήμουν σχεδόν έτοιμη. Εκεί, όρθια στη μέση της πλατείας, βλέποντας τον ουρανό να έχει γίνει άξαφνα μαύρος, του τηλεφώνησα.

Εφτά χρόνια είναι μια ολάκερη ζωή, αλλά η φωνή του εξακολουθούσε το ίδιο ανησυχητική. Ένα μείγμα νωθρότητας και άγχους. Πόσο ομαλά κύλησαν όλα, πόσο εύκολα! Όχι, δεν είχαμε εφτά χρόνια να ιδωθούμε, αλλά στην τελική, τι σημασία έχει αυτό; Από τη στιγμή που εξαφανίζεται ο έρωτας, ο χρόνος είναι μια σύγχυση, μια νοσταλγία, απλώς και μόνο μια φονική μηχανή, η λογιστική μιας επιβίωσης. Και το ακριβώς αντίθετο επίσης, γιατί όταν περνάει ο χρόνος, κανένας έρωτας δεν ζει στις αναμνήσεις. Ειλικρινά, δεν βίωνα κανενός είδους δράμα όταν αποφάσισα να του τηλεφωνήσω. Στην πραγματικότητα, είχαν περάσει χρόνια που δεν ανατροφοδοτούσα αυτό το δράμα. Εγώ απλώς επέσπευδα ένα συμβάν, έναν λεκέ από μοβ φρούτο σ’ ένα ξεραμένο χείλι.

Βρισκόταν ήδη στην πόλη, και ήταν μόνος, όπως κι εγώ. Είχε τα εγκαίνια της έκθεσης την επομένη και είχε εργαστεί μέχρι πολύ αργά στο στήσιμο των πινάκων στην γκαλερί. Ναι, μια νέα περίοδος, πολύχρωμη, δραματική. Όλα λάδια. Μπλα μπλα μπλα μακροβιοτική διατροφή. Μπλα μπλα μπλα τι σύμπτωση. Πού είσαι; Εγώ, σε μια άτσαλα φωτισμένη πλατεία, υπερβολικά εκτυφλωτική, πολύ κοντά στην γκαλερί του. Εκείνος έπινε μπύρες με κάτι φίλους. Τους παράτησε σύξυλους πολύ γρήγορα. Συναντηθήκαμε δεκαπέντε λεπτά αργότερα σ’ ένα μπαρ: καθοδόν προς τα εκεί είχα τον χρόνο να καταβροχθίσω δύο σακουλάκια πατατάκια κι ένα μιλκσέικ βανίλια· το γάλα βοηθάει πάντα να χαλαρώσει το στομάχι. Το κέρατό μου, τι σύμπτωση είναι αυτή, δεν μπορώ να το πιστέψω. Βρίσκεσαι εδώ μια τυχαία Τετάρτη, την παραμονή της νέας μου έκθεσης, και είσαι μόνη και με παίρνεις τηλεφώνημα, και την επόμενη στιγμή να ’μαστε οι δύο μας σ’ ένα μπαρ να πίνουμε το ποτάκι μας, είναι απίστευτο, δεν είναι; Είναι σαν να μην πέρασε καθόλου ο χρόνος, το τελευταίο πράγμα που θα φανταζόμουν ότι θα μου συνέβαινε σ’ αυτή την επαρχιακή πόλη, αλλά είναι ωραία σύμπτωση, δεν συμφωνείς κι εσύ; Έχω κάτι φίλους εδώ, έχω έρθει κάνα δυο φορές, γι’ αυτό και μου προέκυψε η έκθεση, αλλά πες μου εσύ τα νέα σου, μακροτί διατροφή; Έχεις μπλέξει σε τέτοιες ιστορίες; Τι σημασία έχει, στο κάτω κάτω όλοι μπλέκουμε σ’ ένα κάρο ιστορίες χωρίς να μπορούμε να κάνουμε κάτι γι’ αυτό, είναι αναπόφευκτο χαρακτηριστικό αυτών των καιρών, σύντομα θα μας βάλουν ένα μικροτσίπ εδώ, στον κρόταφο, μέχρι βαθιά στον εγκέφαλο, και θα έχουμε πρόσβαση σε ό,τι πληροφορία θέλουμε, θα τη βλέπουμε πραγματικά μπροστά στα μάτια μας, όπως ακριβώς βλέπουμε τώρα τα πάντα, μόλις μερικά εκατοστά μακριά από τα μάτια μας, στα κινητά μας, και δεν θα χρειάζεται να πηγαίνουμε σε συνέδρια ή να κάνουμε εκθέσεις ή τίποτα απ’ αυτά, αφού θα τα έχουμε όλα μέσα μας, μπορεί και να ’ναι ωραίο, αν και ακούγεται τρομακτικό, τι ακούγεται, δηλαδή, ήδη συμβαίνει, εγώ τώρα σε κάθε περίπτωση είμαι πολύ γήινος, νομίζω ότι είναι λόγω των λαδιών ή το αντίστροφο, γι’ αυτό επέστρεψα στα λάδια, δεν ξέρω, είχα ανάγκη να ξεφύγω από καθετί το επιτηδευμένο, αν και στην πραγματικότητα δεν υπάρχει τίποτα πιο επιτηδευμένο από τα λάδια όσον αφορά το χρώμα, αλλά οκέι, καταλαβαίνεις τι θέλω να πω, τα λάδια έχουν αυτή τη μοναδική υφή και τώρα έχω αρχίσει να ζωγραφίζω μερικές φορές με τα δάχτυλα, όχι μόνο με πινέλα, οκέι, θα τα δεις από μόνη σου αύριο, με ενδιαφέρει πολύ η γνώμη σου, το κέρατό μου, δεν σου φαίνεται απίστευτο;, πόσα χρόνια έχουν περάσει από τότε που με συνόδευσες για τελευταία φορά σε κάποια εγκαίνια;, πες μου, πώς είσαι, σε βλέπω πολύ καλά, είσαι πολύ καλά, για την ακρίβεια πανέμορφη, πόσο καιρό είχαμε να ιδωθούμε;, τώρα πίνεις βότκα, έχεις γίνει ολόκληρη γυναίκα, αλλά σε βλέπω εδώ δίπλα μου σ’ αυτή την μπάρα, πολλή φασαρία δεν έχει σ’ αυτό το μπαρ;, δεν ξέρω, είναι σαν να μην έχει περάσει καθόλου ο χρόνος.

Αυτό που εγώ θα του έλεγα αλλά δεν του το είπα είναι: έχει περάσει ο χρόνος έχει περάσει όλος ο χρόνος του κόσμου δεν μπορείς να φανταστείς πόσος χρόνος έχει περάσει σαν οδοστρωτήρας σαν τρομοκρατική επίθεση σαν ατομική βόμβα σαν σιμούν σαν ηλεκτρική καταιγίδα σαν ανεμοστρόβιλος είσαι πιο χοντρός πιο πρησμένος έχεις κάτι το κάπως περίεργο στο πρόσωπο είναι σαν το κεφάλι σου να είναι πιο μεγάλο αλλά όχι τα μάγουλά σου όχι τα ζυγωματικά σου αλλά κάτι στην κορυφή του κεφαλιού σου στο μετωπιαίο οστό στα κροταφικά οστά δεν έχεις πολλές ρυτίδες σε μισώ βαθιά γι’ αυτό αν είσαι σοβαρός αν γελάς στο πολύ πολύ βάθος δεν έχεις πολλές ρυτίδες και φυσικά εξακολουθείς να είσαι όμορφος μ’ αυτά τα σκούρα μαλλιά όχι τόσο σκούρα πια αλλά ακόμη πυκνά τα χαρακτηριστικά του προσώπου σου τα χέρια σου η στιβαρότητά σου αλλά υπάρχει κάτι στα μάτια σου υπάρχει κάτι σε κάποιο σημείο σου στα λόγια σου ακόμα και στον τρόπο που έχεις να αγγίζεις διαρκώς τον ώμο μου το γόνατό μου σ’ αυτόν τον κουραστικό τρόπο που έχεις να δείχνεις την αυτοπεποίθησή σου υπάρχει κάτι στα μάτια σου που δεν με τρομάζει κι αυτό είναι μια βαθιά απογοήτευση είναι η επιβεβαίωση ότι γερνάω η επιβεβαίωση ότι ίσως εσύ είσαι πολύ μεγαλύτερος από εμένα αν και φυσικά ο αυθορμητισμός σου ο ενθουσιασμός σου η ανυποταξία σου όλη αυτή η μπριγιαντίνη που περιβάλλει τις πράξεις σου αλλά δεν φοβάμαι να είμαι εδώ απέναντί σου μόνοι οι δυο μας σε μια πόλη μόνοι μας μακριά δεν ξέρω από τις φυλακές μας τόσο καλοστολισμένες οι φυλακές μας τόσο τακτοποιημένες οι υποχρεώσεις μας τουλάχιστον οι δικές μου γιατί εσύ ποτέ δεν θα παραδεχόσουν κάτι τέτοιο τώρα είμαστε μόνοι όπως πριν από επτά χρόνια αλλά έχει περάσει ο χρόνος με τον πιο βίαιο τρόπο που είναι όταν δεν φαίνεται να έχει περάσει γιατί πριν από λίγο καιρό είχαμε όλο το μέλλον μπροστά μας, έτσι δεν είναι;, και τώρα απλώς δεν έχουμε σχεδόν τίποτα αυτή είναι η αλήθεια και υπάρχει κάτι σε όλα αυτά που με κάνει να βαριέμαι όχι η κατάσταση όχι που σε βλέπω ξανά όχι οι τρεις βότκες που έχω κατεβάσει όχι το γεγονός ότι κατάφερα να ξεχάσω όλα τα σκατά που κουβαλάω μέσα μου και τη σωματική βία τότε στα χρόνια του έρωτά μας όχι αυτό που με κάνει να βαριέμαι είναι ίσως ότι θα ’θελα να ’σουν καινούργιος για μένα και δεν είσαι γιατί είσαι το ακατοίκητο μέρος μου και πια δεν με τρομάζεις δεν με αγχώνεις όχι γιατί άραγε.

Τα πέρασα ωραία. Καταφέραμε να βρούμε ένα πιο σκοτεινό και πιο καταθλιπτικό μπαρ όπου καθίσαμε δίπλα ο ένας στον άλλον σ’ έναν στενό καναπέ. Μέθυσα, αλλά δεν μίλησα για τη ζωή μου γιατί εκείνος είχε ήδη μιλήσει αρκετά για τη δική του, μ’ εκείνη την πόζα που είχα φανταστεί να επαναλαμβάνεται εκατοντάδες φορές σε εκατοντάδες συζητήσεις. Γέλασα, γιατί ένιωθα ζωντανή. Εκείνος έσκαψε σιγά σιγά τον μικρό μας τάφο, το ασφυκτικό εκείνο μέρος όπου χωρούσαμε και οι δύο με τις αναδρομές μας. Τον άφησα να το κάνει, επειδή ένιωθα δυνατή. Λογομαχήσαμε για το πού θα πηγαίναμε, στο ξενοδοχείο του ή στο ξενοδοχείο μου, και κέρδισα εγώ. Τον φίλησα, επειδή ένιωθα ελεύθερη. Σε εφτά χρόνια προλαβαίνεις να ξεχάσεις πώς είναι να απολαμβάνεις κάτι, του είπα.

Από τεχνικής απόψεως ήταν μια καταστροφή. Αυτό που συνέβη ήταν ότι δεν συνέβη τίποτα μεταξύ μας. Εγώ λάμβανα μέρος στο δικό μου περιστατικό, καθοδηγούμενη περισσότερο από τη συγκυρία παρά από το αίμα μου. Εκείνος έλεγε πράγματα συναισθηματικά ή ρομαντικά που μου φαίνονταν εφιαλτικά, αφελή. Στάθηκε αδύνατο να γαμηθούμε. Δεν στεναχωρηθήκαμε, ήμαστε εξαντλημένοι, με την πιο κυριολεκτική σημασία της λέξης. Σε αρκετές περιπτώσεις αποφύγαμε εντέχνως έναν απειλητικό καβγά, φρέσκο ​​κρέας χίλιες φορές δοκιμασμένο. Υποθέτω ότι όλα ήταν πολύ αναμενόμενα, το περίβλημα του εαυτού μας. Τι υπήρχε, στ’ αλήθεια τώρα, κάτω από το δέρμα μας; Και πάνω του, ένα χέρι, ένα μαλάκιο, μια αφιλόξενη ζεστασιά. Κοιμηθήκαμε, ξυπνήσαμε. Εγώ έπρεπε να πάω στη δουλειά. Εκείνος κάπνισε ένα τσιγάρο καθισμένος στη λεκάνη της τουαλέτας ενόσω εγώ έκανα ντους. Μου ήρθε να βάλω τα κλάματα. Καθώς διάλεγα τα ρούχα που θα φορούσα, περιφερόμενη γυμνή στο πρωινό φως, εκείνος έγινε ποταπός: κοιτάζοντάς με με στοργή, με ρώτησε πόσο καιρό είχα θηλάσει τα παιδιά μου. Πάντα θα υπάρχει ένα βέλος που θα σκίζει στα δύο την καρδιά του έρωτα.

Τον ξαπόστειλα με γλυκύτητα και βιασύνη, άνοιξα το μπαλκόνι, έφτιαξα τα σεντόνια και τακτοποίησα την ακαταστασία της νύχτας σαν να ήταν το σπίτι μου. Τηλεφώνησα στο περίπτερο του συνεδρίου και ζήτησα συγγνώμη, ο πόνος στο στομάχι από την προηγούμενη μέρα, ασθένεια. Γδύθηκα ξανά, έβγαλα το μακιγιάζ που μόλις είχα απλώσει στο πρόσωπό μου. Ήπια πολύ νερό από τη βρύση του νιπτήρα. Έκλεισα τις κουρτίνες του μπαλκονιού. Ξαναχώθηκα στο κρεβάτι και σκεπάστηκα με το σεντόνι. Σε επτά χρόνια η ζωή σου προλαβαίνει να γίνει άλλη. Άρπαξα το κινητό, σκρόλαρα για λίγο στην οθόνη αφής, διάβασα τους τίτλους των εφημερίδων και μετά είδα διακόσια σαράντα άχρηστα πράγματα που με βοήθησαν να κοιμηθώ.

Η συλλογή διηγημάτων της Λάρα Μορένο Κανένας έρωτας δεν ζει στις αναμνήσεις θα κυκλοφορήσει το 2026 από τις εκδόσεις Opera, σε μετάφραση Κωνσταντίνου Παλαιολόγου.

Η Λάρα Μορένο γεννήθηκε στη Σεβίλλη το 1978 και μεγάλωσε σε μια άλλη πόλη της Ανδαλουσίας, την Ουέλβα. Εμφανίστηκε στα ισπανικά γράμματα το 2004 με μια συλλογή διηγημάτων, Casi todas las tijeras, και έκτοτε έχει εκδώσει συνολικά 11 τίτλους (4 ποιητικές συλλογές, 3 μυθιστορήματα, 3 συλλογές διηγημάτων και 1 δοκίμιο). Έχει λάβει δύο διακρίσεις για το έργο της, το Βραβείο Cosecha Eñe 2013 για το διήγημά της «Toda una vida», ενώ, επίσης το 2013, της απονεμήθηκε ο τίτλος Νέο Λογοτεχνικό Ταλέντο Fnac· από το 2017, κατέχει τη θέση της υπεύθυνης εκδόσεων του σημαντικού εκδοτικού οίκου Caballo de Troya. 

​ Η Μορένο συνδυάζει έναν τολμηρό τρόπο γραφής (ως προς τη σύνταξη και τη στίξη) με μια θεματολογία που καταπιάνεται με θεμελιώδη ζητήματα όπως η οικογένεια, οι διαπροσωπικές σχέσεις, οι πνιγηρές σιωπές, η έλλειψη επικοινωνίας και ο πόνος. Τα διηγήματά της, όπως άλλωστε και τα μυθιστορήματά της, εξερευνούν με ματιά-νυστέρι τις οικογενειακές ή διαπροσωπικές εντάσεις (σε πολλές περιπτώσεις το αναγνωστικό κοινό δεν μαθαίνει ποτέ την αφορμή της έντασης, ένα υπέροχο εύρημα που τονίζει το εύθραυστο των διαπροσωπικών σχέσεων χωρίς να «εξηγεί» την αιτία του προβλήματος), τις ερωτικές σχέσεις (τις περισσότερες φορές, προ πολλού τελειωμένες), τη βία (σωματική ή λεκτική), την (πολλές φορές μη δυνάμενη να εκφραστεί) επιθυμία. 

 

Un instante sin Dios / Μια στιγμή χωρίς Θεό, του Daniel Dalmaroni

Μια στιγμή χωρίς Θεό

Un instante sin Dios

• Συγγραφέας: Daniel Dalmaroni
• Μετάφραση: Πάνος Γεράκης
• Επίμετρο: Κωνσταντίνος Παλαιολόγος
• 
  

>.<>.<

ΕΠΙΜΕΤΡΟ

 

Κωνσταντίνος Παλαιολόγος

 

Μια στιγμή με τον Ντανιέλ Νταλμαρόνι

 

 

Ο δημιουργός

 

Ο Ντανιέλ Νταλμαρόνι (Λα Πλάτα, 1961) αποτελεί κεντρική φυσιογνωμία του σύγχρονου αργεντινού θεάτρου (μαζί με άλλους επιφανείς δημιουργούς μιας ακμάζουσας δραματουργίας, όπως οι Mauricio Kartun, Rafael Spregelburd και Daniel Veronese), αναγνωρισμένος κυρίως λόγω της ικανότητάς του να αντιμετωπίζει πολύπλοκα και πανανθρώπινα θέματα με ένα μείγμα μαύρου χιούμορ και οξείας κοινωνικής κριτικής.

Από την πρεμιέρα του θεατρικού του έργου New York, το 2003, ο Νταλμαρόνι έχει διαμορφώσει σταδιακά μια εξέχουσα καριέρα ως θεατρικός συγγραφέας, σκηνοθέτης και θεατρικός δάσκαλος. Το έργο του Maté a un tipo [Σκότωσα έναν τύπο] (2007) έχει ανέβει σε περισσότερες από 250 εκδοχές και 5.000 παραστάσεις σε όλο τον κόσμο, καθιστώντας το ένα από τα πιο προβεβλημένα έργα του σύγχρονου αργεντινού θεατρικού ρεπερτορίου. Άλλα έργα του, όπως τα Cuando te mueras del todo [Όταν πεθάνεις εντελώς] (2005)  και Una tragedia argentina [Μια αργεντινή τραγωδία] (2006) έχουν επίσης ανέβει στη σκηνή πολλές φορές, τόσο στην Αργεντινή όσο και στο εξωτερικό.

Η θεατρική παραγωγή του Νταλμαρόνι διακρίνεται από τη χρήση του βιτριολικού χιούμορ και των αλλόκοτων καταστάσεων στην προσπάθειά του να εξερευνήσει τη βία, τις οικογενειακές εντάσεις και τις αντιφάσεις της αργεντινής κοινωνίας. Τα έργα του συχνά παρουσιάζουν ακραίες καταστάσεις που αποκαλύπτουν την ευθραυστότητα των ανθρώπινων σχέσεων και την φυσικοποίηση της βίας στην καθημερινότητα. Έχει επίσης ασχοληθεί ενδελεχώς με την πρόσφατη πολιτική ιστορία της χώρας του, με κριτική και σατιρική ματιά, όπως συμβαίνει, για παράδειγμα, στην περονική τετραλογία του, που εκδόθηκε σε έναν τόμο υπό τον τίτλο Perón Vive [Ο Περόν Ζει] (2019), στον οποίο περιλαμβάνονται τα έργα El secuestro de Isabelita [Η απαγωγή της Ισαμπελίτα], Estado del tiempo [Κατάσταση των καιρών], Juego de manos [Παιχνίδι με τα χέρια] και La comunidad organizada [Η οργανωμένη κοινότητα].

Έργα του Νταλμαρόνι έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, γαλλικά, πορτογαλικά, εβραϊκά και ελληνικά και έχουν ανέβει σε χώρες όπως η Ισπανία, η Γαλλία, το Μεξικό, η Ουρουγουάη, η Βραζιλία, η Χιλή και το Ισραήλ. Το 2019, ανακηρύχθηκε «Διακεκριμένη Πολιτιστική Προσωπικότητα» από το Δημοτικό Συμβούλιο της γενέτειράς του, Λα Πλάτα.

Εν ολίγοις, η σπουδαιότητα του Ντανιέλ Νταλμαρόνι στο σύγχρονο αργεντινό θέατρο έγκειται στην ικανότητά του να συνδυάζει μια δυναμική και, εν πολλοίς, προκλητική γραφή με βαθύ στοχασμό πάνω στην κοινωνία, την πολιτική και την ανθρώπινη κατάσταση, αναδεικνύοντας ακραίες καταστάσεις που αντανακλούν την πολυπλοκότητα των ανθρώπινων χαρακτήρων.

 

Μια στιγμή χωρίς Θεό

 

Το Μια στιγμή χωρίς Θεό είναι ένα πολιτικό θρίλερ που χαρακτηρίζεται από μια κριτική, ειρωνική και βαθύτατα ανθρώπινη προσέγγιση σε θέματα όπως η συλλογική μνήμη, η ενοχή, η θρησκεία, η βία και η απόδοση ή όχι δικαιοσύνης. Το έργο, ο έντονος συναισθηματικά και ιδεολογικά διάλογος ενός ηλικιωμένου ιερέα με έναν μυστηριώδη νεαρότερό του επιχειρηματία, περιστρέφεται γύρω από τα φρικτά εγκλήματα που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής δικτατορίας στην Αργεντινή κατά την περίοδο μεταξύ 1976 και 1983. Η πλοκή του σύντομου αυτού μονόπρακτου, στο οποίο οι σιωπές είναι πιο εύγλωττες από τα λόγια, εκτυλίσσεται σε ένα δωμάτιο/εξομολογητήριο (εντείνοντας τον κλειστοφοβικό του χαρακτήρα), με τεταμένο ρυθμό, όπου τα όρια μεταξύ θύματος και θύτη, εξομολόγου και εξομολογούμενου, ηθικής και ανηθικότητας, είναι εντελώς θολά και μετακινούμενα. Ο ίδιος ο τίτλος αποτελεί μια θρησκευτική και υπαρξιακή πρόκληση. Το «μια στιγμή χωρίς Θεό» υποδηλώνει την πιθανότητα ότι, κατά τη διάρκεια φρικτών πράξεων του ανθρώπινου είδους, ο Θεός είτε είναι απών και ανεύθυνος είτε παντελώς αδιάφορος μπροστά στον τρόμο· η σιωπή του γίνεται μεταφορά μιας θεσμικής βουβαμάρας και μιας ηθικής κατάπτωσης.

Το έργο ανιχνεύει το κατά πόσο είναι εφικτή η συγχώρεση ασυγχώρητων εγκλημάτων. Μπορεί άραγε ένας εξομολόγος να πάρει το κρίμα από τους ώμους ενός βασανιστή; Μέχρι πού φτάνει η δύναμη του μυστηρίου της εξομολόγησης; Αυτά τα ερωτήματα θέτουν τόσο τους χαρακτήρες του έργου όσο και εμάς, το κοινό, ενώπιον έντονων ηθικών διλημμάτων.

Το Μια στιγμή χωρίς Θεό είναι ένα έντονα πολιτικό και ανθρώπινο έργο που προκαλεί τον θεατή από ηθική, θρησκευτική και ιστορική οπτική γωνία. Ο Ντανιέλ Νταλμαρόνι κατασκευάζει έναν οικείο χώρο όπου η ένταση μεταξύ δικαιοσύνης και συγχώρεσης, πίστης και λογικής, γίνεται ο άξονας ενός άβολου αλλά απαραίτητου στοχασμού. Το έργο αμφισβητεί τον ρόλο των θεσμών απέναντι στον τρόμο και θέτει ένα βασικό ερώτημα: πώς μπορούμε να συνεχίσουμε να πιστεύουμε σε κάτι όταν αυτό το κάτι –το θείο (ή οι επί Γης εκπρόσωποί του)– λάμπει διά της απουσίας του;

 

Και λίγα λόγια περί του Proceso de Reorganización Nacional [Διαδικασία Εθνικής Αναδιοργάνωσης]​

Όπως προείπαμε, το έργο, παρότι δεν αναφέρεται ρητά στην τραγική περίοδο της τελευταίας, ελπίζουμε, αργεντινής δικτατορίας, είναι απολύτως σαφές ότι πραγματεύεται την επιτακτική ανάγκη να μην λησμονηθούν τα εγκλήματα που διέπραξαν στην Αργεντινή το ίδιο το Κράτος και οι θεσμοί του, όπως η Εκκλησία, κατά τη διάρκεια της «περίφημης» Διαδικασίας Εθνικής Αναδιοργάνωσης που θέλησε να επιβάλει βίαια στη χώρα το στρατιωτικό πραξικόπημα της 24ης Μαρτίου του 1976.

Ο ρόλος της Εκκλησίας κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής δικτατορίας στην Αργεντινή (1976-1983) ήταν περίπλοκος και εξαιρετικά αμφιλεγόμενος. Καθ’ όλη εκείνη την περίοδο, η Καθολική Εκκλησία –ένας θεσμός με μεγάλη επιρροή στην αργεντινή κοινωνία– έπαιξε ρόλο διφορούμενο, που κυμαινόταν από τη σιωπή, ή ακόμα και τη συνενοχή με το καθεστώς, έως τις καταγγελίες και τη μάχιμη προσπάθεια προστασίας των διωκόμενων.

Ορισμένοι τομείς της Εκκλησίας, ιδίως υψηλά ιστάμενα μέλη της εκκλησιαστικής ιεραρχίας, είτε υποστήριξαν ανοιχτά τη στρατιωτική κυβέρνηση, νομιμοποιώντας τον λόγο της περί «καταπολέμησης της τρομοκρατίας» και «ηθικής αναδιοργάνωσης», είτε σιώπησαν προκλητικά μπροστά στις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων: πολλοί επίσκοποι και ιερείς απέφυγαν να μιλήσουν δημόσια για εξαφανίσεις, βασανιστήρια και δολοφονίες που διαπράττονται από το κράτος. Η σιωπή, φυσικά, μόνο ως μορφή συναίνεσης ή παθητικότητας απέναντι στις ενέργειες του καθεστώτος μπορεί να ερμηνευτεί.

Από την άλλη,  δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις καταγγελίας και αντίστασης από ιερείς αφοσιωμένους στα ανθρώπινα δικαιώματα· χαρακτηριστικό παράδειγμα ο επίσκοπος Ενρίκε Ανχελέλι, ο οποίος δολοφονήθηκε για την αφοσίωσή του στους φτωχούς και την αντίθεσή του στο καθεστώς (ο θάνατός του παρουσιάστηκε ως τροχαίο δυστύχημα). Μάλιστα, ο πρόσφατα εκλιπών Πάπας Φραγκίσκος τον ανακήρυξε οσιομάρτυρα της Καθολικής Εκκλησίας.

Μετά την πτώση της δικτατορίας και την αποκατάσταση της δημοκρατίας, η Εκκλησία της Αργεντινής δεν προέβη σε άμεση ή έντονη αυτοκριτική. Μόνο αρκετά χρόνια αργότερα, ορισμένοι τομείς της άρχισαν να μιλούν (επι)κριτικά για τον ρόλο της Εκκλησίας κατά τη διάρκεια της κρατικής τρομοκρατίας.

Το 2012, η ​​Επισκοπική Διάσκεψη της Αργεντινής αναγνώρισε ότι «δεν έκανε αρκετά» προκειμένου να σώσει τα θύματα του καθεστώτος. Σε κανένα σημείο, όμως, ούτε τότε ούτε αργότερα, δεν έχει γίνει αυτοκριτική, όπως συνέβη, έστω και αργά, σε άλλες χώρες, για τα σεξουαλικά εγκλήματα που διαπράχθηκαν από ιερωμένους εντός των κόλπων της Αργεντινής Εκκλησίας.

Ως εκ τούτου, η συζήτηση σχετικά με τον βαθμό θεσμικής ευθύνης της Εκκλησίας παραμένει ένα ευαίσθητο και επίκαιρο ζήτημα στην ιστορική μνήμη της χώρας και συγγραφείς σαν τον Ντανιέλ Νταλμαρόνι κάνουν ό,τι περνά από το χέρι τους ώστε αυτές οι αγριότητες να μην ξεχαστούν ποτέ. Το αν κάποτε συγχωρεθούν, είναι άλλου επιπέδου κουβέντα.