Βιβλιοκριτική του Κωνσταντίνου Καλύβα για Τα άγια νήπια του Miguel Delibes

 

Λέξεις που μυρίζουν γη και ιδρώτα

 

Κωνσταντίνος Καλύβας*

Δεν είναι σκληρή η γη για τους αγρότες, αλλά τα αφεντικά τους –

είναι ωμή και πολύπλοκη η σχέση μεταξύ των κοινωνικών τάξεων.

 

Ο Μιγκέλ Ντελίμπες (1920-2010) υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς της μετεμφυλιακής λογοτεχνίας της Ισπανίας, βραβευμένος με το Βραβείο Θερβάντες, την υψηλότερη διάκριση των ισπανικών γραμμάτων. Στα μέσα του φθινοπώρου που μας πέρασε κυκλοφόρησε, από τις προσεγμένες και πάντα ποιοτικές στην επιλογή των τίτλων τους Εκδόσεις Ποταμός, ένα δεύτερο μυθιστόρημά του –μετά τον αριστουργηματικό πολυφωνικό μονόλογο «Πέντε ώρες με τον Μάριο»–, το «Άγια νήπια», σε μετάφραση για ακόμα μία φορά του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου.

Ο συγγραφέας, με καταγωγή από το Βαγιαδολίδ, ζωγραφίζει ένα κριτικό πορτρέτο των κοινωνικών ανισοτήτων επί της δικτατορίας του Φράνκο, στα μέσα της δεκαετίας του 1960. Το «Άγια νήπια» είναι ένα βραδυφλεγές μυθιστόρημα, γραμμένο σε τρίτο πρόσωπο, από τα πιο δημοφιλή του Ντελίμπες, με σκηνές (ή βιβλία όπως χωρίζει τα κεφάλαια ο συγγραφέας) από τη ζωή μιας οικογένειας φτωχών αγροτών κάτω από τον ζυγό ενός πλούσιου γαιοκτήμονα αριστοκράτη.

Ο Ντελίμπες, με φόντο την επαρχία της Εστρεμαδούρα, που βρίσκεται κοντά στα σύνορα με την Πορτογαλία, αφηγείται την ιστορία της οικογένειας του Πάκο και της Ρέγουλα, η οποία ζει μέσα στην απόλυτη φτώχεια και την πλήρη υποτέλεια προς τον αφέντη της, τον «κύριο Ιβάν», έναν αριστοκράτη από τη Μαδρίτη με εμμονή για το κυνήγι. Από την οικογένεια του Πάκο ξεχωρίζει ο αδερφός της Ρέγουλα, ο Αζαρίας, ένας εξηντάχρονος με νοητική αναπηρία, παθιασμένος με την ανατροφή πουλιών και θαυμασμό για το πέταγμά τους.

Υπερασπιστής της λογοτεχνικής οικονομίας, ο Ντελίμπες καταφέρνει με μεγάλη μαεστρία να εμβαθύνει στην πραγματικότητα της Ισπανίας στα μέσα του 20ού αιώνα και να αναδείξει την ωμή και πολύπλοκη σχέση μεταξύ των κοινωνικών τάξεων. Καταγγέλλει τον ζυγό των φτωχών αγροτών από τους αριστοκράτες, δημιουργώντας τον χαρακτήρα του εγωιστή αριστοκράτη Ιβάν, ο οποίος συμπεριφέρεται στους αγρότες σαν να είναι άγρια ζώα· και είναι αδύνατο να τον συμπαθήσει ο αναγνώστης. Παράλληλα, τρέφει συμπάθεια προς τους υποτελείς που ποτέ δεν μπορούν να αρνηθούν τις διαταγές του κυρίου τους. Στο βιβλίο αναπτύσσονται θέματα όπως ο αναλφαβητισμός των φτωχών, η θέση της γυναίκας στην κοινωνία, η σχέση μεταξύ Εκκλησίας και πλούσιων γαιοκτημόνων, οι ταπεινώσεις που υφίστανται καθημερινά οι υπηρέτες και το τι σήμαινε να υπάρχει στην οικογένεια ένα άτομο με αναπηρία.

Τα «Άγια νήπια», πλάσματα που τα αδίκησε η φύση και τα φωτίζει με θείο φως ο συγγραφέας, εκδόθηκαν για πρώτη φορά στην Ισπανία το 1981 και το 1984 μεταφέρθηκαν στον κινηματογράφο από τον Μάριο Καμούς, με τους πρωταγωνιστές του να αποσπούν από κοινού το πρώτο βραβείο. Στο σύνολό του το βιβλίο είναι μια ισχυρή κριτική της κοινωνικής πραγματικότητας που επέβαλε το καθεστώς του Φράνκο και βασιζόταν στην ευνοϊκή θέση των ισχυρών και στην ενθάρρυνση της υποταγής των κατώτερων τάξεων μέσω της καταστολής και της βίας. Είναι επίσης απαραίτητο να τονιστεί η γνώση του συγγραφέα για τον αγροτικό κόσμο αλλά και το ταλέντο του στη δημιουργία χαρακτήρων, καθιστώντας αδύνατο να μη νιώσει ο αναγνώστης τον πόνο των ταπεινών και αποστροφή προς τους αριστοκράτες.

Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι η γλώσσα του Ντελίμπες είναι πλούσια, άμεση, γεμάτη με ρυθμό και η απουσία στίξης μαζί με τις συχνές επαναλήψεις μπορούν να δώσουν τη μορφή και την όψη ενός πεζού ποιήματος. Δεν έχω διαβάσει το πρωτότυπο στα ισπανικά, όμως είμαι σίγουρος ότι ο μεταφραστής Κωνσταντίνος Παλαιολόγος έχει κάνει καταπληκτική δουλειά και η μετάφρασή του διατηρεί όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που έκαναν τον Ντελίμπες μάστορα στην τέχνη του λόγου.

Το «Άγια νήπια» ανήκει σ’ εκείνο το είδος μυθιστορήματος που σημαδεύει όποιον αποφασίσει να το διαβάσει. Πρόκειται για ένα από τα αριστουργήματα του 20ού αιώνα των ισπανικών γραμμάτων.

 

* Αναγνώστης λογοτεχνίας, πτυχιούχος τμήματος Μηχανικών Πληροφορικής

 

Εφημερίδα των Συντακτών, 06 Αυγούστου 2022