1ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ: Ανακοίνωση και αιτιολόγηση της βραβευμένης μετάφρασης

 

1^ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ

 

Ανακοίνωση και αιτιολόγηση της βραβευμένης μετάφρασης

 

Απονεμήθηκε χθες, 11 Οκτωβρίου 2021, από την Α. Ε. την πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας, αξιότιμη κυρία Κατερίνα Σακελλαροπούλου, το 1^ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης του Φεστιβάλ ΛΕΑ (Λογοτεχνία εν Αθήναις).

Το Βραβείο απονέμεται στον μεταφραστή, στη μεταφράστρια ή στη μεταφραστική ομάδα που θα έχει πραγματοποιήσει κατά το αμέσως προηγούμενο, σύμφωνα με την ημερομηνία έκδοσης του έργου, ημερολογιακό έτος την καλύτερη πρώτη μετάφραση ή αναμετάφραση ενός λογοτεχνικού έργου με γλώσσα πρωτοτύπου είτε τα ισπανικά (καστιλλιάνικα) είτε τα πορτογαλικά είτε τα καταλανικά. Αποκλείονται από το διαγωνισμό επανεκδόσεις μεταφράσεων.

Η Κριτική Επιτροπή του 1ου Βραβείου Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ, με πρόεδρο τον καθηγητή του ΑΠΘ και μεταφραστή Κωνσταντίνο Παλαιολόγο και μέλη τον μεταφραστή και διερμηνέα Νίκο Πρατσίνη και τον δημοσιογράφο και κριτικό λογοτεχνίας Νίκο Κουρμουλή, αποφάσισε ομόφωνα και κοινοποιεί τη βραχεία λίστα των υποψηφίων προς βράβευση βιβλίων καθώς και τα κριτήρια αξιολόγησής τους.

 

Η βραχεία λίστα των προτεινόμενων προς βράβευση μεταφραστών και μεταφραστριών, με τα αντίστοιχα μεταφρασμένα βιβλία, είναι η εξής:

1. Κώστας Αθανασίου για το μυθιστόρημα Space Invaders της Nona Fernández Silanes [Νόνα Φερνάντες Σιλάνες], εκδόσεις Gutenberg.

2. Γεωργία Ζακοπούλου για το μυθιστόρημα Ο μονάρχης των σκιών του Javier Cercas [Χαβιέρ Θέρκας], εκδόσεις Πατάκη.

3. Μιχάλης Κλαπάκις για το θεατρικό κείμενο Ματωμένος γάμος του Federico García Lorca [Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα], εκδόσεις Σκαρίφημα.

4. Ιφιγένεια Ντούμη για το μυθιστόρημα Mandíbula της Mónica Ojeda [Μόνικα Οχέδα], εκδόσεις Σκαρίφημα.

5. Μαρία Παλαιολόγου για το μυθιστόρημα Ένας έρωτας της Sara Mesa [Σάρα Μέσα], εκδόσεις Ίκαρος.

6. Δήμητρα Παπαβασιλείου για τη συλλογή σύντομων θεατρικών κειμένων Ο δικαστής των διαζυγίων και άλλα κωμικά ιντερμέδια του Miguel de Cervantes (Μιγκέλ δε Θερνάντες), εκδόσεις Printa.

7. Μαρία Παπαδήμα για το μυθιστόρημα Ώσπου οι πέτρες να γίνουν ελαφρύτερες απ’ το νερό του António Lobo Antunes (Αντόνιο Λόμπο Αντούνες), εκδόσεις Πόλις.

 

Τα κριτήρια αξιολόγησης ήταν τα εξής:

☞ Η εμβάθυνση στη μοναδικότητα κάθε πρωτοτύπου από τον μεταφραστή ή τη μεταφράστρια και η ανάδειξή της·

☞ η επινοητικότητα, η δημιουργικότητα και η απαιτούμενη ακρίβεια και ευστοχία σε ζητήματα που αφορούν τον παραγόμενο στα ελληνικά λόγο·

☞ ο βαθμός των ειδικών δυσκολιών καθώς και το «ειδικό βάρος» του κάθε έργου στη γλώσσα στην οποία εκφράζεται και στο πολιτιστικό πλαίσιο το οποίο απηχεί.

 

Η Κριτική Επιτροπή, έχοντας αντιπαραβάλει τις μεταφράσεις με τα πρωτότυπα,  επωφελείται από την ευκαιρία για να επισημάνει το εξής. Οι μεγαλύτεροι εχθροί των μεταφραστών και των μεταφραστριών στη χώρα μας δεν είναι πλέον, όπως παλαιότερα, η ελλιπής γνώση της γλώσσας-πηγή ούτε η άγνοια πραγματολογικών ή πολιτισμικών στοιχείων του πρωτοτύπου. Είναι μάλλον η συνήθης και κατανοητή, ορισμένες φορές, βιασύνη να παραδοθεί το έργο στον εκδότη, καθώς και η συχνά πλημμελής ή σχεδόν ανύπαρκτη επιμέλεια. Και για τα δύο λόγους, για όσους γνωρίζουν τις συνθήκες της ελληνικής βιβλιοπαραγωγής μεταφράσεων, ο εκάστοτε μεταφραστής ή η μεταφράστρια φέρει εν μέρει μόνο ευθύνη.

Η Κριτική Επιτροπή διαπίστωσε με ικανοποίηση ότι το σύνολο των έργων της βραχείας λίστας ανταποκρινόταν, στον ίδιο περίπου –και όντως εντυπωσιακό– βαθμό στα δύο πρώτα από τα τρία κριτήρια που προαναφέραμε.

Αναγκαστικά, για την επιλογή τού προς βράβευση έργου, η επιτροπή στηρίχτηκε, εν πολλοίς, στο τρίτο κριτήριο, το βαθμό, δηλαδή, των ειδικών δυσκολιών καθώς και το «ειδικό βάρος» του κάθε έργου στη γλώσσα στην οποία εκφράζεται και στο πολιτιστικό πλαίσιο το οποίο απηχεί.

Ειδικές δυσκολίες και «ειδικό βάρος» έχουν πρωτίστως τρία έργα της βραχείας λίστας:

-         Το θεατρικό κείμενο Ματωμένος γάμος του Federico García Lorca.

-         Η συλλογή σύντομων θεατρικών κειμένων Ο δικαστής των διαζυγίων και άλλα κωμικά ιντερμέδια του Miguel de Cervantes.

-         Tο μυθιστόρημα Ώσπου οι πέτρες να γίνουν ελαφρύτερες απ’ το νερό του António Lobo Antunes.

Με βάση όλα τα προαναφερόμενα και για δύο ακόμη ειδικούς λόγους, η επιτροπή αποφάσισε ομόφωνα την απονομή του βραβείου στον Ματωμένο γάμο του Federico García Lorca, από τις εκδόσεις Σκαρίφημα, σε μετάφραση Μιχάλη Κλαπάκι. Οι ειδικοί λόγοι είναι οι εξής:

1)     O μεταφραστής δεν αναμετρήθηκε μόνο με τις δυσκολίες και το «ειδικό βάρος» ενός σημαντικότατου κλασικού θεατρικού έργου της παγκόσμιας γραμματείας. Αναμετρήθηκε και με τις πολλές μεταφράσεις του έργου από διακεκριμένους Έλληνες συγγραφείς του 20ού αιώνα, τις οποίες έχει εμπεδώσει το αναγνωστικό και θεατρόφιλο κοινό. Ο ματωμένος γάμος μεταφράστηκε στην Ελλάδα μιας άλλης εποχής, μέσα από μια άλλη ματιά για την ίδια την Ελλάδα, αλλά και για την Ισπανία και για τον κόσμο. Μεταφράστηκε και ελληνοποιήθηκε, ίσως υπερβολικά, για τα σημερινά μέτρα. Οι μεταφραστές τόνιζαν το ηθογραφικό στοιχείο των θεατρικών κειμένων του Λόρκα, στην προσπάθειά τους να βρουν αναλογίες με την Ελλάδα του τότε. Έτσι αγαπήθηκε ο θεατρικός Λόρκα από το ελληνικό κοινό.

Ο Μιχάλης Κλαπάκις, έχει προφανώς εντρυφήσει στο έργο του Γραναδίνου συνολικά αλλά και στη ζωή του και την εποχή του. Η μετάφρασή του διατηρεί κάποια αειθαλή στοιχεία των παλαιότερων, αλλά, κυρίως, αναδεικνύει τη βαθιά θεατρικότητά του που καθιστά το έργο παγκόσμιο και διαχρονικό. Ο αναγνώστης, και ίσως κάποτε ο θεατής, θα (ανα)γνωρίσει μέσα από αυτή τη μετάφραση έναν άλλο Λόρκα, εξίσου ή και περισσότερο λαμπρό με αυτόν που ήδη ήξερε.

2)     Ο μεταφραστής, στο εκτενές περικείμενο του βιβλίου, δηλαδή την διεισδυτική αλλά και προσιτή στο ευρύ κοινό Εισαγωγή και τα Σχόλιά του, αποκαλύπτει τα στοιχεία τα οποία τον οδήγησαν στη μεταφραστική στρατηγική που επέλεξε και υπηρέτησε με επιτυχία. Διευκολύνει έτσι την ανάγνωση αλλά και το ανέβασμα του έργου — κάτι που ευχόμαστε να συμβεί σύντομα.

 

Η Επιτροπή συγχαίρει, κατά πρώτο λόγο, τον Μιχάλη Κλαπάκι καθώς και τους μεταφραστές και τις μεταφράστριες της βραχείας λίστας και, κατά δεύτερο, τους επιμελητές και τις επιμελήτριες τους, καθώς και τους εκδότες και τις εκδότριες των μεταφράσεων τους.