Μεταφράζοντας ομαδικά τον Χότα Χότα, της Μαρίας Αθανασιάδου

«Το ανθρώπινο ον δεν γνωρίζει ότι, την ίδια στιγμή, ένα νοήμον πλάσμα ενός άλλου σπειροειδούς γαλαξία χρησιμοποιεί τη δική του τεχνολογία παρατήρησης για να μελετήσει τις συμπεριφορές τους από απόσταση σαράντα δύο εκατομμυρίων ετών φωτός. Κανένας τους δεν μπορεί να φανταστεί, φυσικά, πως εγώ, εδώ και λίγη ώρα παρατηρώ κάθε κίνηση από την απέραντη απόσταση μιας άλλης κοσμικής δομής, από έναν άλλο υπερσωρείτη, που βρίσκεται δώδεκα μεγαπαρσέκ μακριά».

Αυτά τα λόγια που ο Χουάν Χαθίντο Μουνιόθ Ρενχέλ βάζει στα χείλη του αφηγητή του μικροδιηγήματος με τον τίτλο «Σχετικότητα», θα μπορούσαν κάλλιστα να εκφράζουν τη σκέψη του καθώς παρακολουθούσε από την απόσταση που μοιραία χωρίζει έναν μικρό θεό που πάντα είναι, είτε το θέλει είτε όχι, ο κάθε συγγραφέας, από τα υπόλοιπα πλάσματα – εν προκειμένω τη μεταφραστική μας ομάδα, καθώς αυτή πάσχιζε με κέφι, μεράκι, επιμονή, σχολαστικότητα, αλλά και φαντασία και χιουμοριστική διάθεση, να αποδώσει κάθε του λέξη, κάθε του φράση και εικόνα με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

Καλησπέρα καλοί μας φίλοι, σας ευχαριστούμε που μας τιμάτε απόψε με την παρουσία σας!

Καλησπέρα αγαπημένη Ομάδα!

Ας μου επιτραπεί να πω για τον χαρακτηριστικό αυτό χαιρετισμό μας, πως κάθε φορά που τον ακούω ή τον βλέπω να εισάγει ένα μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου με κάνει αυτόματα να χαμογελώ με αγάπη, χαρά και νοσταλγία για όλες εκείνες τις Παρασκευές που ανεξάρτητα από καιρικές συνθήκες, απεργίες, συλλαλητήρια, αποτέλεσαν σταθερό σημείο αναφοράς για όλους και όλες εμάς επί δύο χρόνια. Δύο χρόνια που αφεθήκαμε να περιπλανηθούμε στο πολύπλοκο, πολυποίκιλο και πολυσύνθετο σύμπαν του Χότα Χότα, γνωρίζοντας νέους πλανήτες με παράξενα όντα, λόγιες αγελάδες, ιπτάμενες γενειάδες, καινούργιες θρησκείες, επίμονα έντομα, σεξομανή χταπόδια, διάφανους ήρωες, φαντάσματα φαντασμάτων.

11 libronautas, με σημείο εκκίνησης του σκάφους τους το γνωστό κέντρο εκτόξευσης φιλόδοξων μεταφραστικών προσπαθειών Abanico, ξεκινήσαμε να αναζητήσουμε τις {μινι} εποποιίες του συγγραφέα μας. Οι Μαρία Ζαγγίλη, Μαρία Καλουπτσή, Νίκος Μανουσάκης, Χρυσούλα Ξένου, Αγγελική Παλασοπούλου, Στέλλα Σουφλέρη, Σοφία Φερτάκη, Ναταλί Φύτρου και Μαρία Αθανασιάδου με Κυβερνήτη τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο και άξια Συγκυβερνήτρια την Αναστασία Γιαλαντζή, πετάξαμε προς άγνωστα σύμπαντα και μυστηριώδεις πλανήτες με όπλα μας την ισπανική και την ελληνική γλώσσα. Στην πορεία γίναμε φυσιοδίφες, αρχαιολόγοι, μηχανικοί, γεωλόγοι, ντετέκτιβ, θρησκειολόγοι, εγκληματολόγοι, ακόμα και σεξολόγοι, προσπαθώντας να αποκωδικοποιήσουμε τις μικρές αλλά πολύπλοκες και πολυσήμαντες ιστορίες του Βιβλίου των Μικρών Θαυμάτων.

Τα κείμενα μετρήθηκαν με προσοχή και μοιράστηκαν ακριβοδίκαια από την Αναστασία στα μέλη της ομάδας, έτσι ώστε ο καθένας να προετοιμάσει τη μετάφρασή του και να την παρουσιάσει στους υπόλοιπους για σχολιασμό, βελτιώσεις, τροποποιήσεις. Αυτό όμως ήταν μόνο η αρχή. Μια εργασία που ξεκίνησε μοναχικά αλλά που πολύ γρήγορα και μοιραία αγκαλιάστηκε από την ομάδα, έγινε προϊόν συλλογικής σκέψης, πολλαπλού προβληματισμού, επεξεργασίας και διαβούλευσης. Οι λέξεις, οι φράσεις, οι εικόνες, το κάθε διήγημα ξεχωριστά αποδομήθηκαν και επανασυντέθηκαν, έτσι ώστε η ατομική εργασία του καθενός μας να ενταχθεί στο σύνολο και το έργο να λάβει έναν ενιαίο και συλλογικό χαρακτήρα. Το κάθε μικροδιήγημα αντιμετωπίστηκε ως μονάδα, αλλά και ως αναπόσπαστο μέρος του συνόλου - Έτσι όπως ο καθένας από εμάς λειτούργησε τόσο ως μονάδα αλλά και ως μέρος της ομάδας.

Γρήγορα αντιληφθήκαμε, μέσα από τις σκέψεις που διαρκώς ανταλλάσσαμε, ότι δεν είχαμε στα χέρια μας μια απλή συλλογή διηγημάτων, αλλά ένα ενιαίο έργο δομημένο από μικροδιηγήματα, που το καθένα τους αποτελούσε έναν σημαντικό και ταυτόχρονα απολύτως απαραίτητο κρίκο στην αλυσίδα του συνόλου. Καθώς η μεταφραστική διαδικασία προχωρούσε, βλέπαμε ότι κάθε κείμενο περιείχε ένα κλειδί για κάποιο άλλο. Όλα αλληλοσυνδέονταν, συνομιλούσαν, αλληλοσυμπληρώνονταν αλλά και αλληλοαναιρούνταν σε ένα διαρκές παιχνίδι φαντασίας και δυναμικής δημιουργικότητας. Σιγά σιγά, αυτό που αρχικά μπορεί να φαινόταν παράξενο και ίσως και παράταιρο, αποκτούσε νόημα και λόγο ύπαρξης λόγω εκείνου που το ακολουθούσε. Η παρουσία του συγγραφέα ήταν σε κάθε φάση της δουλειάς μας αισθητή. Διακριτική, αλλά και γεμάτη πραγματικό ενδιαφέρον. Γιατί ο Χότα Χότα ήταν πάντα πρόθυμος να διαλύσει κάποιες αμφιβολίες μας ή να διευκρινίσει το νόημα κάποιων φράσεων που δεν ήταν απόλυτα ξεκάθαρες για μας.

Ο χρόνος που μας δόθηκε ήταν αναμφίβολα μια τεράστια πολυτέλεια που μας επέτρεψε να ασχοληθούμε σε βάθος με τα κείμενα, να μελετήσουμε την κάθε λέξη και να αναζητήσουμε την καλύτερη δυνατή απόδοσή της. «Πολυσύμπαν» ή «παράλληλο σύμπαν»; «ον» ή «πλάσμα»; Ποια από τα παράξενα ζώα που εισάγει ο συγγραφέας στη ζωή μας για να μας απασχολήσουν εμμονικά για μήνες είναι πραγματικά και ποια προϊόντα της φαντασίας του; Τι είναι οι λαμπηδόνες; Τα πλάσματα-πέπλο; Τα κυματοειδή μαλακόστρακα; Μας δόθηκε η δυνατότητα να κινηθούμε φυσικά προς τα εμπρός, αλλά και πολλές φορές backwards, να ελέγξουμε ξανά και ξανά τα σημεία που θεωρήσαμε αμφίσημα, να αφιερώσουμε εκτενείς συζητήσεις σε μια μονάχα λέξη, να ερευνήσουμε, να αμφισβητήσουμε, να διαφωνήσουμε (πάντα όμως καλοπροαίρετα και δημιουργικά) και τέλος να αφήσουμε το χρόνο να δημιουργήσει μια απόσταση ανάμεσα σε εμάς και το κείμενο ώστε να επιστρέψουμε σε αυτό αργότερα με καθαρό μυαλό για να το ξαναδούμε από την αρχή.

Ήταν αυτός ο χρόνος λοιπόν και αυτή η διαδικασία που επέτρεψαν σε αυτή την εργασία να γίνει πραγματικά και ουσιαστικά συλλογική. Τα κείμενα όσο περνούσε ο καιρός αποκτούσαν γλωσσική ομοιομορφία.  Γρήγορα τα spoilers άρχισαν να μας χτυπούν από παντού. Ο Χότα Χότα από τον μακρινό πλανήτη του είχε βαλθεί να παίζει μαζί μας. Ανάμεσα στις γραμμές που σιγά σιγά ενώναμε, τον είδαμε να γελάει, να παίζει, να κριτικάρει, κάποιες φορές να γίνεται πικρός αλλά και πολύ συχνά προφητικός. Με τη βοήθεια αυτού του πολύτιμου χρόνου αναδείχτηκε μπροστά στα μάτια μας και η πολυεπίπεδη ανάγνωση του βιβλίου που είχαμε στα χέρια μας. Στην εποχή της ταχύτητας και της γρήγορης ανάγνωσης, όπου ζει και βασιλεύει η παθογένεια της ελλειμματικής  προσοχής, είχαμε μπροστά μας ένα βιβλίο φαινομενικά ευκολοδιάβαστο που θα μπορούσε να θεωρηθεί και αλλόκοτο αν δεν του δοθεί η δέουσα προσοχή. 

Πώς μπορεί ένα μικροδιήγημα να συμπυκνώνει και να εμπεριέχει πληθώρα από αναφορές ή υπαινιγμούς, νοήματα ή σκέψεις, κρίσεις ή προβληματισμούς, κριτική ή ειρωνεία, λεπτό χιούμορ ή σαρκασμό, πώς μπορεί εν τέλει να κλείνει το μάτι στον αναγνώστη, παίζοντας μαζί του, και την ώρα που του δίνει την εντύπωση ενός παράλογου και ίσως και σουρεαλιστικού κειμένου να τον προκαλεί να ψάξει κάτω από τις λέξεις, πίσω από τις εικόνες, αφήνοντάς τον με την υποψία ότι εδώ κρύβεται κάτι περισσότερο, κάτι βαθύτερο, κάτι ουσιαστικότερο; Πώς μπορεί να οδηγεί τον καλοπροαίρετο οδοιπόρο της ανάγνωσης σε δύσβατα μονοπάτια και περίπλοκες ατραπούς; Να τον κάνει να πιστεύει ότι επιλέγει ο ίδιος το δρόμο του και εκεί που νομίζει ότι ανακάλυψε κάτι πρωτόφαντο, ότι επιτέλους βρήκε το πολυπόθητο νόημα που αναζητούσε, μια αραχνοειδής ελαφίδα του βάζει τρικλοποδιά και τον αφήνει στην αμφιβολία;

Είναι αληθινός ο κόσμος στον οποίο ζούμε και κινούμαστε; Ή μήπως μια αυταπάτη; Είμαστε λοιπόν σκιές ονείρων; Πού βρίσκεται ή αρχή; Πού το τέλος; Ή μήπως όλα αυτά απλώς δεν υπάρχουν;

Είμαστε μπροστά σε ένα γρίφο; Ο ίδιος ο συγγραφέας από την αρχή μας προειδοποιεί: «Αυτό δεν είναι ένα κείμενο … Κάποιες λέξεις έχουν αντικατασταθεί από άλλες…» «Εκεί που λέει κείμενο ή λέξεις, θα έπρεπε να λέει τοπίο ή διαδρομές». Εδώ λοιπόν βρισκόταν και η μεταφραστική πρόκληση – να κατανοήσουμε αλλά όχι να εξηγήσουμε, να αποδώσουμε αλλά όχι να ερμηνεύσουμε, να μεταφέρουμε το πνεύμα του συγγραφέα μας χωρίς να το αλλοιώσουμε – να ενσωματώσουμε την εμπειρία μας χωρίς όμως να ακούγεται η φωνή μας. Να μεταφέρουμε πίσω στη γη μας το μήνυμα του Χότα Χότα, κεντρίζοντας την περιέργεια εκείνων που θα χαιρόμασταν να δούμε να ταξιδεύουν όπως κι εμείς στη χώρα των μικρών θαυμάτων.

Αγαπητέ Χουάν Χαθίντο, το ελληνικό πλήρωμα της πρώτης επανδρωμένης πτήσης στο πολυσύμπαν σας σάς ευχαριστεί με όλη του την καρδιά για το υπέροχο ταξίδι. Ελπίζουμε, μια και κάναμε την αρχή, να ακολουθήσουν πολλές ακόμα πτήσεις από τη χώρα μας στα μικρά θαύματα που απλόχερα μας χαρίσατε.

Κείμενο που εκφωνήθηκε από τη Μαρία Αθανασιάδου στο Abanico με την ευκαιρία της παρουσίασης του βιβλίου του Χουάν Χαθίντο Μουνιόθ Ρενχέλ, Το βιβλίο των μικρών θαυμάτων (Εκδόσεις Opera, 2019).